Szlak bursztynowy była to droga handlowa, łącząca kiedyś kraje śródziemnomorskie, w tym starożytny Rzym z Bałtykiem. Bałtycki bursztyn znany był italskim Etruskom już w początkach ostatniego tysiąclecia p.n.e., ale handel tym „złotem północy” na dużą skalę rozwinęli Celtowie w ostatnich wiekach p.n.e. i w początkach n.e., otwierając szlaki bursztynowe Rzymianom. Występowanie kamieni szlachetnych i ozdobnych na Dolnym Śląsku. Występowanie bursztynu w Polsce. Występowanie kamieni szlachetnych i ozdobnych z podziałem na dawne województwa. województwo bielsko-bialskie województwo częstochowskie województwo jeleniogórskie województwo katowickie województwo kieleckie województwo krakowskie województwo krośnieńskie województwo legnickie województwo nowosądeckie województwo opolskie województwo przemyskie województwo radomskie województwo rzeszowskie województwo tarnobrzeskie województwo tarnowskie województwo wałbrzyskie województwo wrocławskie Mapy z podziałem na województwa i mapa występowania bursztynu pochodzą z książki W. Heflika Kamienie ozdobne Polski. Wydawnictwa Geologiczne ,Warszawa 1989 Powrót do strony głównej Występowanie Barszczu Sosnowskiego. Posted on 17 sierpnia 2015 Author insektpol. Pochodzi z rejonu Kaukazu, skąd został rozprzestrzeniony na rozległych obszarach w środkowej i wschodniej części Europy, gdzie stał się rośliną inwazyjną. Polska jako jedna z pierwszych sprowadziła tą rośliną w celu wykorzystania jako roślinę Każda mapa burzowa wyposażona została w legendę, z którą należy się zapoznać, aby dokonać poprawnych odczytów. Wystarczy wejść na naszą stronę a mapa burzowa wyświetli się automatycznie, użytkownik naprawdę nie musi się wysilać przy jej obsłudze. Mapa burzowa nad Polską – Aktualne mapy burzowe Oglądając prognozy pogody możemy dowiedzieć się, że w najbliższych dniach w naszym regionie wystąpią gwałtowne burze. Jednak mijają kolejne dni, a burz jak nie było tak nie ma. Pojawia się pytanie gdzie jest burza? Odpowiedzi na nie próżno szukać w prognozach pogody. Z pomocą przychodzi nasza strona i mapa burzowa. Obsługiwanie mapy burzowej jest banalnie proste. W internecie dostępnych jest wiele radarów, naprawdę jest w czym wybierać. Dla użytkowników dostępne są mapy deszczowe, mapy burzowe, śniegu, wiatru, fal, widoczności, ciśnienia, a także mapy temperatur. Jak już się zdecydujesz i dokonasz wyboru to mapa burzowa Polski, albo mapa burzowa Europy automatycznie zostanie dostosowana i ukaże jedynie wybrane kolory, parametry i jednostki. Możliwe jest wyszukanie konkretnej miejscowości, albo za pomocą przycisków „+” i „-” przybliżenie bądź oddalenie mapy burzowej. Na mapie za pomocą kolorów została oznaczona siła występowania burzy. Monitor burz – przydatne urządzenie dla łowców burz Istnieją dość szerokie grono osób, które określają siebie mianem łowców burz. Osoby te są zafascynowane wyładowaniami atmosferycznymi, które towarzyszom burzom. Wydaje się jakby monitor burz został stworzony właśnie z myślą o nich. Śledzą oni każdy ruch burzy, wszystko po to, aby trafić na jak największą burzę i wiedzieć gdzie i kiedy muszą się pojawić. Mapa wyładowań atmosferycznych jest bardzo przydatna w śledzeniu burz, wiadomo dzięki niej kiedy, w jakim miejscu i z jaką siłą występują wyładowania atmosferyczne. A korzystając dodatkowo z mapy wiatrów są oni w stanie określić, w którym kierunku zmierza burza. Niektórzy obserwatorzy burz, dla których śledzenie i obserwowanie pogody jest ważnym w ich życiu hobby instalują specjalne czujniki, które wykrywają burze. Niekiedy czujniki te instalowane są nawet kilkaset kilometrów od ich miejsca zamieszkania. W oparciu o zgromadzone dane możliwe jest sporządzenie prognozy burz, a w oparciu o nie sporządzana jest mapa burzowa Polski, a także mapa burzowa Europy. W ten właśnie oto sposób sporządzana jest mapa wyładowań atmosferycznych. Zamontowanie takiego czujnika nie jest skomplikowane i może to zrobić każdy. Z całą pewnością działanie takie wspomoże grupę łowców burz. Radarowa mapa Polski Radarowa mapa Polski pozwala na wstępne określenie gdzie w danej chwili znajduje się burza. Do zjawisk atmosferycznych, które wskazują na występowanie warunków burzowych należy zaliczyć: grzmoty wraz z błyskawicami, pioruny, ciemne burzowe chmury, ulewny deszcz oraz grad. Mapa burzowa Polski umożliwia na bieżąco śledzenie gdzie jest burza. Na mapie widoczne jest przemieszczanie się burz nad krajem. Za pomocą kolorowych punktów oznaczane są obszary na jakich pojawiły się wyładowania atmosferyczne. Czerwone punkty to wyładowania doziemne, do których doszło w ciągu ostatnich 15 minut. Innymi kolorami oznaczane są późniejsze wyładowania atmosferyczne nawet do 2 godzin wstecz. Dzięki takiemu oznaczeniu mapa burzowa nad polską dokładnie pokazuje, w którym kierunku przemieszczają się komórki burzowe. Mapy burzowe znajdujące się na naszej stronie zostały wyposażone również w inne dodatkowe animacje. Mapy burzowe są na bieżąco aktualizowane. O wystąpieniu silnych burz można mówić dopiero wtedy, gdy spełniony zostanie przynajmniej jeden z czynników. O burzy pierwszego stopnia można mówić wtedy, gdy spadnie od 15 do 40 mm deszczu, wiatr w porywach będzie osiągał prędkość od 60 do 90 km/h i spadnie grad do 2 cm. O drugim stopniu można mówić, gdy spadnie 41-70 mm deszczu, wiatr osiągnie prędkość 91 – 110 km/h i spadnie grad od 2 do 5 cm. Natomiast o ekstremalnie silnych burzach, czyli burzy trzeciego stopnia można mówić wtedy gdy spadnie ponad 700 mm deszczu, albo wiatr osiągnie prędkość powyżej 110 km/h, bądź też spanie ponad 5 cm gradu. Przez radar meteorologiczny wykorzystywana jest odbiciowość opadu i chmur znajdujących się w stadium opadowym. W ten właśnie sposób możliwe staje się wskazanie obszarów, na których występuje deszcz, śnieg, grad i burze. Radar potrafi wykryć opady, występujące nawet w odległości 200 km. Radarowa mapa Polski składa się z całej sieci radarów, które znajdują się w różnych miastach, ale także w różnych krajach europejskich. Dzięki danym dostarczanym przez wszystkie rady można uzyskać obrazy zbiorcze. Monitor burz intensywność opadów prezentuje za pomocą skali kolorów. Kolorem żółtym oznaczane są obszary, na których występują niezbyt intensywne opady deszczu i śniegu. Z kolei kolory ciemne oznaczają obszary, na których odnotowano intensywne opady, a także kolor ten często określa obszary burzowe, na których występują również opady gradu. Jak widać burze potrafią przybrać naprawdę duże rozmiary, dlatego też warto śledzić mapy burzowe. Satelitarna mapa burz również może być bardzo przydatna, nie można ograniczać się wyłącznie do jednego źródła. Warto korzystać z kilku źródeł i weryfikować zdobywane informacje na bieżąco. Mapa wyładowań atmosferycznych – komórki burzowe Pojedyncze komórki burzowe znajdujące się w różnych stadiach rozwoju łączą się ze sobą tworząc w ten sposób burzę wielokomórkową. Chmurę burzy wielokomórkowej można podzielić na regiony prądów wznoszących i prądów opadających, które oddziela od siebie front porywistych wiatrów. Niekiedy front ten rozciąga się nawet na kilka kilometrów przed chmurą, czemu towarzyszy wzrost prędkości wiatru i ciśnienia atmosferycznego, spadek temperatury powietrza i gwałtowna zmiana kierunku wiatru. Na burzę wielokomórkową składają się pojedyncze komórki burzowe, które przechodzą przez kolejne stadia rozwoju chmury burzowej, w efekcie czego burze wielokomórkowe zyskują znacznie większą siłę niż pojedyncze komórki burzowe. Burze wielokomórkowe mogą trwać nawet kilka godzin. Zjawiska te są niezwykle niebezpieczne, dlatego też warto wyposażyć się w mapy burzowe. Dzięki monitorowaniu burz będzie można się lepiej przygotować na jej przybycie, albo po prostu będzie można ją ominąć. Mapy burzowe w obecnym świecie są bardzo przydatnym narzędziem, zarówno dla zwykłych ludzi jak i profesjonalistów, którzy w porę mogą wydać ostrzeżenie i tym samym uratować nie jednego człowieka. Gdzie jest deszcz? Mapa deszczu online Satelitarna mapa burz Satelity pogodowe zajmują się śledzeniem z kosmosu tego w jaki sposób się tworzą i przemieszczają układy chmur. Satelity okołobiegunowe przemieszczają się po orbitach nieopodal biegunów ziemskich, dość nisko, bo na wysokości 700-900 km nad Ziemią. Satelity okołobiegunowe nad danym obszarem przelatują jedynie dwa razy na dobę, więc nie mają one możliwości ciągłego śledzenia pogody w jednym konkretnym miejscu. Satelitarna mapa burz tworzona jest dzięki zdjęciom satelitarnym wykonywanym w paśmie podczerwieni i w świetle widzialnym. Pierwszy typ zdjęć rejestruje promieniowanie cieplne Ziemi i chmur co pozwala na śledzenie rozwoju pogody przez 24 godziny na dobę. Im jaśniejsza chmura tym niższa temperatura jej wierzchołków – chmura sięga do wyższych, ale zimniejszych warstw atmosfery. W przeciwieństwie do zdjęć w podczerwieni, zdjęcia w świetle widzialnym przedstawiają obrazy, które są bardzo zbliżone do obrazów widzianych ludzkim okiem. Oznacza to, że są one dostępne wyłącznie w ciągu dnia, a wykonywane zdjęcia są czarno-białe. Aby zdjęcia były bardziej czytelne obszary wolne od chmur są kolorowane.
Aby móc wydobywać bursztyn bez względu na miejsce jego występowania, trzeba uzyskać koncesję u geologa wojewódzkiego w lokalnym Urzędzie Marszałkowskim. Bursztyn występujący na Lubelszczyźnie różni się od tego występującego na Pomorzu tym, iż jest on umiejscowiony głęboko w ziemi (sięga aż 20 metrów głębokości
Bursztyn – bałtyckie złoto Bursztyn jest kopalną żywicą drzew iglastych, w rzadkich przypadkach liściastych, która powstała w warunkach naturalnych. Do dziś jednoznacznie nie ustalono z żywicy jakiego gatunku drzewa powstał Bursztyn Bałtycki. Swoją nazwę zawdzięcza niemieckiemu wyrazowi bernstein, co oznacza kamień, który się pali. Znane jest również inne nazewnictwo, jak choćby greckie elektron, rzymskie lyncurium, egipskie sokal, a także popularna nazwa słowiańska- jantar. Bursztyn składa się głównie z węgla (61-81%), wodoru (8,5-11%), tlenu (ok. 15%), a także innych pierwiastków, które mogą występować w różnych ilościach. Jego kolor przyjmuje różne barwy. Może być brunatny, żółty, czerwonawy, mlecznobiały, a w rzadkich przypadkach nawet zielonawy. Najbardziej popularne zastosowanie znajduje w jubilerstwie. Jest to produkt wysoko ceniony i pożądany. Największe na świecie międzynarodowe targi bursztynu “Amberif” odbywają się w Polsce. Są dostępne tylko dla osób i firm związanych z biżuterią, sztuką użytkową, a także sztuką jubilerską. Na targach wystawia się blisko 500 firm, a kupcy przyjeżdżają z ponad 50 krajów. Bursztyn stosowany jest również w medycynie. Kiedyś uważano, że dym bursztynowych kadzidełek ma właściwości bakteriobójcze, a noszenie bursztynowych korali zapobiega bólom głowy i gardła. Tworzono z niego też tabakę, która rzekomo miała pomagać w pozbyciu się kataru, a także oczyszczeniu zatok. W czasach współczesnych nie stosuje się już go w taki sposób. Za to ma zastosowanie np. w produkcji nalewek stosowanych w chorobach tarczycy i reumatyzmie. Jest też wykorzystywany przy produkcji niektórych kosmetyków. Bursztyn bałtycki najczęściej występuje na wybrzeżu południowym Bałtyku. Często po silnych sztormach można go znaleźć nad brzegiem morza. Zwykle szukają go turyści traktujący takie znalezisko jak pamiątkę znad morza. W znalezieniu “Złota Bałtyku” nie zawsze liczy się miejsce (Łeba, Ustka, Rowy, Czołpino) tylko szczęście. Największa znaleziona bryła waży 9,75 kilograma. Jednym z najbardziej poszukiwanych zaginionych skarbów jest Bursztynowa Komnata, którą uważa się za najpiękniejsze dzieło wykonane z tego właśnie surowca. Przez lata była szukana przez tysiące osób i do dnia dzisiejszego nie wiadomo, gdzie się znajduje i czy w ogóle jeszcze istnieje.

Sporadycznie bursztyn był znajdowany również w centralnej Polsce, np. w Warszawie, na południu Polski, w Krakowie, na Górnym i Dolnym Śląsku np. w okolicach Wrocławia, Bytomia, Jaworzna, czy Zabrza.

+ KOLEKCJA BURSZTYNÓW I INNYCH ŻYWIC KOPALNYCH Zbiór ten obejmuje okazy różnych rodzajów bursztynu i innych żywic kopalnych. Ze względu na budowę i skład powinny one znajdować się w zbiorze skał. Wiele okazów zawiera jednak inkluzje zwierzęce i roślinne które kwalifikują je do zbioru skamieniałości. Aby przedstawić możliwie pełny zestaw różnych rodzajów żywic kopalnych i jednocześnie zaprezentować (chociażby w celach porównawczych) zawarte w nich inkluzje zgrupowano je wszystkie w poniższym zbiorze. Kopalnia bursztynu w Palmnikach na półwyspie sambijskim Pocztówka z okresu okupacji hitlerowskiej. Żywice kopalne są produktem utlenienia i polimeryzacji kwasów żywicznych zawartych w sokach roślinnych drzew iglastych z rzędu sosnowców (Pinales), cyprysowców (Cupressales) i araukariowców (Araucariales) oraz liściastych z rzędu bobowców (Fabales). Zawartość polimeru zależy głównie od warunków środowiskowych w jakich twardniała dana żywica. Ciepły klimat niewątpliwie sprzyjał szybszej polimeryzacji. Powstałe w takich warunkach bryłki żywicy są najczęściej bardzo klarowne ale niestety również dość kruche. Polimeryzacja w zasolonych wodach morskich trwała znacznie dłużej. Żywica stawała się jednak twardsza i bardziej stabilna wewnętrznie. Niestety z powodu dużej zawartości mikroskopijnych pęcherzyków cieczy i gazów często traciła przy tym swoją klarowność. Na stopień stabilności żywicy wpływ miały również warunki geologiczne. Sprasowanie, strzaskanie czy wtórne podgrzanie powodowało utratę jej przejrzystości i wzrost kruchości. Ze względu na stopień polimeryzacji żywice kopalne dzieli się na bursztyny i kopale przy czym ich wiek nie ma tu żadnego znaczenia. Zwykle jednak nie spotyka się bursztynów młodszych niż mioceńskie (7 mln lat) i kopali starszych niż plioceńskie (5 mln lat). Obecnie wyróżnia się ponad 60 rodzajów żywic kopalnych. Najstarsze z nich pochodzą z utworów dewońskich Kanady a najmłodsze znajdowane są w osadach holocenu Ameryki Południowej, Afryki, Australii, Nowej Zelandii i w jednym przypadku Europy. Należy przy tym pamiętać że wiele żywic tworzy się również współcześnie (np. guma arabska, kopal manila, mastic, mirra, sandarach i żywica dammarowa). Obecnie prowadzi się zakrojone na szeroką skalę badania chemiczne, fizyczne, paleontologiczne i genetyczne mające na celu ustalenie drzew macierzystych dla poszczególnych typów żywic kopalnych. Umożliwi to określenie genetycznych powiązań pomiędzy nimi a co za tym idzie również ich właściwą klasyfikację. . Ajkait (aikit) - zasiarczona odmiana rumenitu (być może z grupy kopalitu). Zawiera kwas bursztynowy. Czerwono-brązowy rzadziej jasnożółty lub miodowo-żółty. Zwykle nieprzezroczysty ale w cienkich odłupkach przeświecająca żółto. Bardzo kruchy. Przełam muszlowy. Częściowo rozpuszczalny w chloroformie (47%), eterze (27%) i alkoholu (16%). Napotkany we wkładkach węgla brunatnego w osadach późnej kredy (cenoman) w Ajka (Węgry). Tworzył bryłki wielkości 1-2 cm, rzadko większe do 5 cm. Występował z uwęglonymi szczątkami drzew iglastych ale najprawdopodobniej nie były one jego drzewem macierzystym. Ajkait Wiek: Cenomam Ajka, Węgry Wymiary: x mm Waga: x g Ajkait Wiek: Cenomam Ajka, Węgry Wymiary: x mm Waga: x g Alambar - dawna hiszpańska nazwa współczesnych żywic pochodzenia roślinnego. . Allignit - bursztynopodobna żywica kopalna spotykana w osadach fliszu (paleocen - ok. 55 mln lat) odsłaniających się wzdłuż północnej granicy Alp na obszarze Szwajcarii i Francji. Rzadki. . Ambergris - żywicopodobna wydzielina tworząca się w wyniku infekcji w przewodzie pokarmowym kaszalotów. Znajdowany niekiedy na plażach. Nazwa niepoprawna gdyż substancja nie jest pochodzenia roślinnego. . Amberoid - prasowana żywica. Otrzymywany w wyniku termicznego uplastycznienia a następnie sprasowania drobnych okruchów bursztynu. Matowieje pod wpływem eteru. . Ambrosyn - żywica kopalna powszechnie uważana za odmianę sukcynitu (zawiera znaczne ilości kwasu bursztynowego). Istnieją jednak wątpliwości czy nie stanowi ona tworu współczesnego stwardniałego pod wpływem słonej wody. Żółtawy do czerwono-brązowego. Tworzy konkrecje w złożach fosforytów w okolicy Charleston w Południowej Karolinie (Stany Zjednoczone). . Ambryt (amberyt, amboryt) - (1) odmiana retynitu. Żółtawy, żółtawo-szary, żółty, brązowo-żółty, ciemnobrązowy. Przezroczysty do przeświecającego. Bardzo kruchy. Przełam muszlowy. Zapala się łatwiej niż kopal Kauri i pali jasnym kopcącym płomieniem. Wydziela przy tym bardziej bitumiczny niż aromatyczny zapach. Bardzo opornie rozpuszcza się w rozpuszczalnikach. Występuje w pokładach węgla brunatnego zalegających wśród piaskowców i łupków miocenu na Nowej Zelandii. Dawniej pozyskiwany w znacznych ilościach w kopalniach w okolicy Durry koło Auckland na Wyspie Północnej. Zwykle tworzył tam niewielkie okruchy ale zdarzały się również duże bryły wielkości pięści lub głowy dorosłego człowieka. W okolicy Auckland znajdowany także w węglu brunatnym odsłaniającym się w klifie na brzegu morza i na przyległych do niego plażach. W mniejszych ilościach pojawiał się w kopalniach węgla brunatnego w rejonie Motupipi koło Nelson na Wyspie Południowej. Wzmiankowany również z okolic Hyde, Caversham, Tuapeka, Waitahuna i Dunstan (Hochstetter F. 1867). (2) odmiana sukcynitu napotkana w Argentynie. Żółty. Brak bliższych danych. Ambryt Wiek: Miocen Auckland, Nowa Zelandia (Wyspa Północna) Wymiary: max 39x38x22 mm Waga: 27,0 g . Amekit - odmiana sukcynitu napotkana w iłach formacji Ameki (eocen) w południowo-wschodniej Nigerii. Brak bliższych danych. . Animé (gum animé) - nazwa handlowa kopalu pozyskiwanego z osadów holocenu. . Bacalit - bursztynopodobna żywica kopalna. Biały, żółtawy. W praktyce nie rozpuszczalny w eterze, alkoholu i chloroformie. Napotkany w osadach późnej kredy (późny kampan - wczesny mastrycht) w okolicy Baja California (Meksyk). . Beckeryt - żywica kopalna (prawdopodobnie odmiana sukcynitu). Szaro-brązowy do brązowego. Prawie nieprzezroczysty. Cięższy i twardszy niż bursztyn bałtycki. Występuje we wtórnych złożach (eocen) na Półwyspie Sambijskim (Rosja). Współwystępuje tam z bursztynem bałtyckim, gedano-sukcynitem i stantienitem. Być może jego drzewem macierzystym były strączkowe (Leguminosae). . Bucamarangit - żywica kopalna (być może odmiana retynitu). Brak bliższych danych. . Burmit (bermit, birmit) - odmiana rumenitu (Kosmowska-Ceramowicz B. 2004a). Zawiera ok. 2% kwasu bursztynowego. Wodnisto-żółtawy, ciemnopomarańczowy, brązowy rzadziej wiśniowo-czerwony, czerwono-brązowy. Najbardziej cenione są okazy o tonach perłowych. W ultrafiolecie fluoryzuje zielono. Pozyskiwany ze złóż wtórnych w dolinie Hukawng w stanie Kachin w Myanmarze (dawniej Birma). Występuje tam w niebieskich iłach eocenu na głębokości 10-15 m. Tworzy nieregularne, na powierzchni zwykle matowe bryłki. Zawiera inkluzje roślinne i zwierzęce (najczęściej w odmianach o barwie czerwonej i wiśniowej). Ich analiza faunistyczna wskazuje że macierzysta żywica burmitu utworzyła się w późnym albie. Wzmiankowany również z Tajlandii, Wietnamu i Malezji. Burmit Wiek: Alb Hukawng, Myanmar Wymiary: max 29x15x12 mm Waga: 4,3 g Burmit Wiek: Alb Hukawng, Myanmar Wymiary: 39x14x11 mm Waga: 5,9 g . Bursztyny (agtstein, amber, bernstein, braunschweiger, elektron, pit amber, scoopstonne, sonnen flinten) - ogólna nazwa żywic kopalnych. Dawniej odnosiła się tylko do bursztynu bałtyckiego. Później stosowano ją również dla innych żywic z wyjątkiem kopali. Obecnie nazwą tą określa się już praktycznie wszystkie żywice kopalne co wprowadza duże zamieszanie w ich systematyce. Ważnym wskaźnikiem umożliwiającym określenie związków genetycznych pomiędzy poszczególnymi typami bursztynów jest kwas bursztynowy C4H6O4. Ze względu na jego zawartość dzieli się je na retynity, rumenity i sukcynity. Większość bursztynów ma ciemną barwę i jest nieprzezroczysta. W wyniku utlenienia ich powierzchnię często pokrywa porowata kora. W różnym stopniu rozpuszczalne w alkoholu, eterze i chloroformie. Palą się intensywnym aczkolwiek często kopcącym płomieniem wydzielając żywiczny lub bitumiczny zapach. Występują w różnego typu osadach od późnego triasu do późnego miocenu. . Bursztyn austriacki - żywice kopalne znajdowane w osadach różnego wieku w Austrii. Najstarszy zwany nieprawidłowo kopalitem napotkano w osadach późnego triasu (patrz: kopalit z Lunz). Wieku późno-kredowego jest schraufit. Z osadów eocenu pochodzi jaulingit i rosthornit W osadach miocenu (14-13 mln lat) występuje w Göriach koło Turnau oraz późnego miocenu (7-6 mln lat) w Zillingdorf (Austria). Niewiadomego wieku jest kochenit z Tyrolu oraz köflachit i trinkeryt ze Styrii. . Bursztyn azerbejdżański - odmiana rumenitu napotkana w osadach późnej kredy w Azerbejdżanie. Brak bliższych danych. . Bursztyn bałtycki (jantar, seastone, seestein) - odmiana sukcynitu. Tworzy mniej lub bardziej regularne bryłki. Okazy wykopywane z ziemi często pokryte są porowatą, nieprzezroczystą korą. Bryłki wyłowione z morza mają powierzchnię matową, wygładzoną w wyniku toczenia po piaszczystym dnie. Jasnożółty do brunatnego, rzadziej bezbarwny, mlecznobiały, niebieski, zielonkawy, czerwony i czarny. Przezroczysty, prześwięcający do nieprzezroczystego (jego klarowność zależy od zawartości mikroskopijnych pęcherzyków powietrza i cieczy). Przełam muszlowy lub schodkowy. Rysa biała. Dawniej ze względu na barwę lub wygląd wyróżniano wiele odmian bursztynu bałtyckiego np. kościak, maślak czy tłuściak. Niekiedy zawiera inkluzje roślinne i zwierzęce. Co ciekawe są one zupełnie inne niż w prawdopodobnie równowiekowym bursztynie ukraińskim a identyczne z tymi które występują w uważanym za mioceński bursztynie z Bitterfeldu. Bursztyn bałtycki pozyskuje się z licznych złóż zalegających w utworach od eocenu (ok. 54 mln. lat) do holocenu w należącym do Rosji obwodzie kaliningradzkim (współwystępuje tam z beckerytem, gedano-sukcynitem i stantienitem), w rejonie Gdańska (towarzyszy mu tam gedanit), na Kurpiach, w Borach Tucholskich i innych miejscach w Polsce, a także na Łużycach (Niemcy), Litwie, Łotwie, Estonii, Finlandii, Szwecji i Norwegii. Spotykany również na wybrzeżach Morza Północnego w Anglii (głównie w okolicy Cromer, rzadziej w innych miejscach w hrabstwie Norfolk, w okolicy Great Yarmouth, Southwold, Aldeburgh i Felixstowe w hrabstwie North Sea oraz dalej na południe w okolicy Walton-on-the-Naze w hrabstwie Essex), Francji i Danii. Wzmiankowany także z Czech i Słowacji. Mapa występowania bursztynu w Polsce. Wiek bursztynu bałtyckiego nie został dotychczas ustalony gdyż nigdzie nie występuje on na złożu pierwotnym. Najstarsze bursztynonośne osady wtórne zwane „niebieską ziemią” (piaski i mułki glaukonitowe o błękitno-zielonawej barwie) pochodzą z późnego eocenu. Uważa się jednak że przynajmniej jego część powstała już w paleocenie. Z kolei podobieństwo faunistyczne inkluzji zwierzęcych do bursztynu z Bitterfeldu może wskazywać ze bursztynodajne lasy rosły w północnej Europie jeszcze w miocenie. Nie wiadomo również jakie jest macierzyste drzewo bursztynodajnej żywicy. Przez wiele lat utrzymywano że była nim tajemnicza sosna bursztynowa (Pinus succinifera). Problem w tym że w bursztynie bałtyckim stwierdzono obecność szczątków aż jedenastu gatunków sosen. Nie znaleziono jednak żadnych dowodów na to że któraś z nich produkowała w nadmiarze żywicę. Z innych drzew właściwych półkuli północnej sugerowano modrzew japoński (Pseudolarix amabilis = Abies leptolepis = Larix kaempferi), pochodzący, jak sama nazwa wskazuje, z północnych Chin. Ostatnio natomiast wysnuto przypuszczenie że drzewem macierzystym bursztynu bałtyckiego mogły być araukarie (Araucariaceae). Jedna z nich zwana soplicą australijską (Agathis australis = Dammara australis) a rosnąca głównie na Nowej Zelandii jest drzewem macierzystym kopalu Kauri którego widmo w podczerwieni bardzo przypomina widmo bursztynu. W eocenie jednak roślina ta w ogóle nie występowała na półkuli północnej. Ostatnio zawierające kwas bursztynowy eoceńskie żywice kopalne odkryto we wkładkach węgla brunatnego w osadach piaszczysto-ilastych na wyspach Axel Heiberg i Somerset z Archipelagu Królowej Elżbiety (Kanada). Tworzą one bryłki wielkości do 4 cm. Żółte. Przeświecające. Tkwią w drewnie, szyszkach i łuskach należących do modrzewnika (Pseudolarix sp.) z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Odkrycie to biorąc pod uwagę bliskość położenia w paleogenie północnej Europy i Kanady może stanowić przełom w badaniu pochodzenia bursztynu bałtyckiego. Odmiany: - kościak (bastard amber, bone amber, knohen, osseous amber) - dawna ale niekiedy jeszcze stosowana nazwa nieprzezroczystego bursztynu bałtyckiego o barwie podobnej do kości słoniowej wywołanej zawartością niezliczonych mikroskopijnych pęcherzyków powietrza. Niezbyt dobrze się poleruje. Wykazuje największą ze wszystkich bursztynów zawartość kwasu bursztynowego. - maślak (butter amber) - dawna nazwa odmiany bursztynu o barwie żółtej. - sonnen flinten (sun-spangled amber) - dawna handlowa nazwa bursztynu wygrzewanego w oleju roślinnym. W wyniku tego zabiegu kamień jaśnieje a w jego wnętrzu pojawiają się charakterystyczne płatko-kształtne pęknięcia. - tłuściak (fushun amber) - dawna nazwa odmiany bursztynu o barwie i połysku podobnym do gęsiego tłuszczu. Bursztyn z inkluzjami gazów gnilnych Wiek: Eocen Palmniki, Rosja (obw. Kaliningradzki) Wymiary: 34x16x7 mm Waga: 1,4 g Okaz obecnie nie prezentowany na ekspozycji. Bursztyn z inkluzjami wody i powietrza (tzw. „libelle”) Wiek: Eocen Palmniki, Rosja (obw. Kaliningradzki) Wymiary: 31x30x8 mm Waga: 4,4 g Bursztyn (forma kropli - otoczak) Wiek: Eocen Palmniki, Rosja (obw. Kaliningradzki) Wymiary: 27x18x20 mm Waga: 4,2 g Bursztyn (forma naciekowa - tzw. sklejka) Wiek: Eocen Palmniki, Polska (obw. Kaliningradzki) Wymiary: 50x36x20 mm Waga: 20,4 g Bursztyn Wiek: Miocen? Bełchatów, Polska KWB „Bełchatów” Wymiary: max 97x46x25 mm Waga: 239,9 g Dar Pana Wiesława Iwańcowa z Bełchatowa Bursztyn Wiek: Eocen Palmniki, Rosja (obw. Kaliningradzki) Wymiary: 44x44x18 mm Waga: 17,8 g Bursztyn Wiek: Eocen Bełchatów, Polska KWB „Szczerców” Wymiary: 21x18x9 mm Waga: 1,9 g Bursztyn Wiek: Eocen Jaroszów, Polska Wymiary: max 15x9x6 mm Waga: 0,7 g Bursztyn Wiek: Eocen Kamień Śląski, Polska Wymiary: max 49x40x25mm Waga: 32,2 g Dar Pana Mariusza Białeckiego z Twardogóry Bursztyn (forma kropli) Wiek: Eocen Palmniki, Rosja (obw. Kaliningradzki) Wymiary: max 48x23x19 mm Waga: 11,6 g Bursztyn (forma wyschniętej kropli) Wiek: Eocen Palmniki, Rosja (obw. Kaliningradzki) Wymiary: max 45x28x23 mm Waga: 22,2 g Bursztyn (forma spłaszczonej od upadku kropli) Wiek: Eocen Palmniki, Rosja (obw. Kaliningradzki) Wymiary: max 41x31x19 mm Waga: 12,8 g Bursztyn porośnięty pąklami - Balanus sp. Wiek: Eocen Nowa Karczma, Polska Wymiary: 38x22x16 mm Waga: 4,0 g Bursztyn (tzw. żużlak) (odm. gedanitu) Wiek: Eocen Palmniki, Rosja (obw. Kaliningradzki) Wymiary: 68x55x40 mm Waga: 46,4 g Okaz obecnie nie prezentowany na ekspozycji. Kościak (odm. bursztynu bałtyckiego) Wiek: Eocen Palmniki, Rosja (obw. Kaliningradzki) Wymiary: 69x31x29 mm Waga: 39,4 g . Bursztyn brazylijski - kopalna żywica napotkana w osadach późnej kredy (apt/alb) w Brazylii. Brak bliższych danych. Być może tę samą żywicę ale przeniesioną na złoże wtórne znajduje się w osadach neogenu w delcie Amazonki. . Bursztyn chiński - kopalna żywica (być może odmiana rumenitu). Żółty, żółtobrązowy. Występuje w pokładach węgla formacji Guhengzi (Iprez - ok. 50 mln. lat) eksploatowanych w kopalni Fushun w prowincji Liaoning (Chiny). Zawiera inkluzje roślinne (m. in. kwiaty, grzyby oraz nasiona, liście i igły sosny) oraz zwierzęce (m. in. muchówki, osy, pszczoły i mrówki, rzadko świerszczowate, modliszki, chrząszcze, motyle mniejsze, termity, motyle, pająki, stonogi, skorpiony a nawet żaby i jaszczurki, pióra i sierść ssaków). Bursztyn chiński Wiek: Ipres Fushun, Chiny (prow. Liao Ning) Wymiary: 27x17x13 mm Waga: 43,3 g . Bursztyn dominikański - odmiana retynitu (zawiera niewielkie ilości kwasu bursztynowego). Posiada subtelną strukturę warstwową. Jasnożółty do ciemnożółtego, pomarańczowy, miodowy, brązowy, rzadko czerwony, błękitny lub zielonawy. Na ogół nie przezroczysty. Mało spękany. W ultrafiolecie fluoryzuje niebieskawo lub zielonawo. Zawiera liczne inkluzje roślinne i zwierzęce. Powstawał w lasach liściastych (nie znaleziono w nim żadnych inkluzji roślin nagonasiennych). Jego drzewem macierzystym była jatoba (Hymenacea protera) z rzędu bobowców (Fabales). Występuje we wkładkach węgla brunatnego w piaskowcach trzeciorzędu na wyspie Haiti (Dominikana). Bursztyn eoceński (40-33 mln lat) wydobywany jest w okolicy La Toca, Palo Quemado, La Bucara i Los Cacaos w rejonie górskim La Cumbre (pomiędzy Puerto Plata i Santiago). Z tamtejszych kopalń pochodzi większość pozyskiwanego w Dominikanie surowca bursztynowego. Złoża oligoceńskie (ok. 25 mln lat) występują w rejonie Palo Alt koło Santiago. Bursztyn mioceński (17-15 mln lat) i kopal pozyskuje się w rejonie Bayaguana w południowo-wschodniej części wyspy Haiti. Bursztyn dominikański Wiek: Eocen La Cumbre, Dominikana (Haiti) Wymiary max 35x32x23 mm Waga: 30,0 g Bursztyn dominikański Wiek: Eocen La Cumbre, Dominikana (Haiti) Wymiary max 17x15x6 mm Waga: 4,8 g Bursztyn dominikański z inkluzją muchówki Wiek: Eocen La Cumbre, Dominikana (Haiti) Wymiary: 14x12x7 mm Waga: 0,7 g Dar Pana Nigela Hutta z Doncaster, Wielka Brytania . Bursztyn japoński - kopalne żywice występujące w różnowiekowych formacjach skalnych Japonii. Najstarszy zaliczany do grupy sukcynitu został znaleziony w węglonośnych osadach formacji Ch ő schi (apt - ok. 120 mln lat ale niektóre źródła podają że jest wieku trzeciorzędowego) odsłaniających się w klifie nad brzegiem morskim w okolicy Togawa koło Chousi w prefekturze Chiba. Tworzy okrągławe lub nieregularne bryłki wielkości do 9 cm. Czerwono-brązowy do intensywnie pomarańczowego, rzadziej żółty. Przeświecający do przezroczystego. Połysk woskowy do żywicznego. Zawiera inkluzje owadów. Nieco młodszy będący być może odmianą retynitu występuje w osadach formacji Taneichi i Kunitan (santon - ok. 85 mln lat) na wyspie Honsiu (Japonia). W większych ilościach pozyskiwany w kopalni „Kuji” położonej na zboczu góry o tej samej nazwie. Znajdowany również plażach w pobliżu Goishi i innych miejscowości nadmorskich w północno-wschodniej części wyspy. Tworzy różnej wielkości bryłki (największa miała do 22 kg). Żółty niekiedy z zielonawym odcieniem, pomarańczowy w różnych odcieniach, żółtawo-biały, żółto-brązowy, jasnobrązowy, rzadko czarny. Czasem pasiasty nieprzezroczysty i spękany. W jego szczelinach spękań często narastają drobne kryształki kwarcu. Podgrzany często pęka i rozpada się. Wydziela specyficzny zapach podobny do kamfory. Zawiera inkluzje owadów. Bursztyn mezozoiczny (bez uściślenia wieku) jest wzmiankowany z pokładów węgla brunatnego eksploatowanych w okolicy Kitakyushu w prefekturze Fukuoka. Przed trzeciorzędowy jest także bursztyn napotkany w osadach węglonośnych w okolicy Hanakawa w prefekturze Ibaraki. Tworzy bryłki wielkości około 3 cm. Brązowo-żółty do czerwono-brązowego. Trzeciorzędowy sukcynit (bez uściślenia wieku) jest wzmiankowany z zachodniej części prefektury Hokkaido. Z plejstocenu (ok. 33 tys. lat) pochodzi żywica kopalna o właściwościach pośrednich między kopalem i bursztynem napotkana w prefekturze Gigu (patrz: kopal japoński). . Bursztyn kazachstański - żywice kopalne napotkane w osadach późnej jury i późnej kredy (turon) w Kazachstanie. Rzadkie. Bursztyny kredowe zawierają inkluzje owadów. . Bursztyn kostarykański - żywica kopalna występująca w piaskowcach na wybrzeżu Kostaryki. . Bursztyn libański - odmiana retynitu. Jasnożółty, pomarańczowy, ciemno-czerwony niekiedy kremowo-biały (barwa kości słoniowej), czerwonawy, brązowy lub prawie czarny. Przezroczysty do nieprzezroczystego. Najczęściej bardzo kruchy, rzadko zwarty. Zawiera najstarsze znane inkluzje zwierzęce (m. in. muchówki, chrząszcze, pająki, motyle mniejsze, larwy, roztocza). Tkwią w nim również liczne inkluzje roślinne (pyłek, nasiona oraz większe fragmenty np. korzonki, łodyżki) grzybów, organizmów jednokomórkowych itp. Jego drzewem macierzystym były araukarie (Araucariaceae). Występuje w szarych piaskowcach wczesnej kredy (apt - ok. 130 mln lat) w okolicy Jazzine, Daher El Baidhar, Bireh, Kfar Niss, Hammana, Baabda i innych (Liban). Często tkwi tam w zwęglonych szczątkach drzew macierzystych (lignit). Napotkany również w piaskowcach aptu (ok. 120 mln lat) w dolinie rzeki Zagra w rejonie Wadi Zerka (Jordania). Odmiany: - jaffait - odmiana bursztynu libańskiego znajdowana w okolicy Jaffy (Izrael). Bursztyn libański Wiek: Apt Jazzine, Liban Wymiary max 26x19x13 mm Waga: 14,2 g . Bursztyn peruwiański - żywica kopalna występująca w osadach miocenu (12-15 mln lat) w okolicy Iquitos w prowincji Loreto (Peru). Zawiera liczne inkluzje roślinne i zwierzęce. . Bursztyn północnoamerykański - kopalne żywice występujące w różnowiekowych formacjach skalnych Stanów Zjednoczonych. Najstarszy pochodzi z osadów formacji Chinle (późny trias) w Arizonie i Nowym Meksyku. Miodowo-żółty do czarnego. Przezroczysty. Jego drzewem macierzystym był cypryśnik bagienny (Taxodium). W osadach wczesnej kredy (alb) w Kansas napotkano jelinit. Wczesno-kredowy jest również bursztyn występujący w pokładach węgla formacji Chandler i Prince Creek nad rzekami Kaolak, Ketik i Kuk na Alasce. Bursztyn późno-kredowy pojawia się w niewielkich ilościach w różnych formacjach na terenie całych Stanów Zjednoczonych. Najbardziej znany bursztyn z New Jersey występuje w formacji Raritan (turon - 94 mln lat). Nieco młodszy ( mln lat) spotyka się w pokładach węgla brunatnego formacji Fruitland w basenie San Juan w Nowym Meksyku (Stany Zjednoczone). Tkwi on w uwęglonych pniach cypryśników (Taxodiaceae). Najmłodszy (mastrycht) napotkano w osadach formacji Hell Creek w pobliżu Glendive w Montanie. Czerwony w różnych odcieniach. Z mastrychtu pochodzi również cedaryt z Wyoming. Za późno-kredowy uważany jest także bursztyn napotkany w stanie Maryland. Za kredowy (ale bez uściślenia wieku) uważa się natomiast bursztyn występujący w pokładach węgla brunatnego w Północnej Karolinie oraz wheeleryt z Nowego Meksyku. W pobliżu Malvan w stanie Arkansas znaleziono żywicę subfosylną (tzw. bursztyn z Arkansas) tkwiącą we wkładkach węgla brunatnego należących przypuszczalnie do formacji Claiborne (eocen). Zawiera inkluzje zwierzęce (owady, pajęczaki) i roślinne. Z eocenu pochodzi także bursztyn występujący w łupkach ilastych w Simi Valley w Kalifornii. Trzeciorzędowy (ale bez uściślenia wieku) jest bursztyn napotkany w piaskach na wyspie Nantucket w stanie Massachusetts. Poza tym znany jest również nieustalonego wieku ambrosyn z Północnej Karoliny i iolandyt z Oregonu. Bursztyn z Hell Creek Wiek: Mastrycht Bufalo, Stany Zjednoczone (Południowa Dakota) Formacja Hell Creek Wymiary: max 7x4x3 mm Waga: 0,1 g Bursztyn z Arkansas Wiek: Eocen Malvan, Stany Zjednoczone Wymiary: 26x15x8 mm Waga: 1,5 g . Bursztyn rosyjski - żywice kopalne występujące w różnowiekowych formacjach skalnych Rosji. Z późnej kredy (cenoman-santon) pochodzi odmiana retynitu znajdowana pokładach węgla na półwyspie Tajmyr na Syberii. Tworzy małe łamliwe bryłki. Żółty. Przezroczysty. Zawiera liczne inkluzje. Podobnego wieku jest także bursztyn z Jakucji. Z paleocenu pochodzi odmiana rumenitu występująca w pokładach węgla brunatnego na wyspie Sachalin i na zachodnim wybrzeżu Morza Ochockiego. Pomarańczowy, czerwony, brązowy. Przezroczysty do przeświecającego. Wewnątrz drobno spękany co powoduje wspaniałe lśnienia. Tworzy spłaszczone, soczewkowate bryłki tkwiące w uwęglonych szczątkach drzew macierzystych. Najbardziej znany jest jednak bursztyn bałtycki z eocenu. Rumenit sachaliński Wiek: Paleocen Dolinsk, Rosja (Wyspa Sachalin) Wymiary: max 34x20x10 mm Waga: 22,2 g . Bursztyn tanzański - kopalna żywica starsza niż kopal ale młodsza niż bursztyn bałtycki. Brak bliższych danych. . Bursztyn ukraiński - odmiana sukcynitu. Żółtobiały, żółty, czerwony, brązowo-żółty, brązowo-wiśniowy. W różnym stopniu przezroczysty. Niekiedy pokryty grubą, brązową, porowatą, korą. Występuje w około 50 miejscach w zachodniej części Ukrainy. W znacznych ilościach pozyskiwany ze złóż „Pugacz” w Klesowie i „Wilnie” w okolicach Dubrowika koło Równego na Wołyniu (kolejne trzy lokalizacje są obecnie rozpoznawane). Bardzo perspektywiczny jest również obszar na wysokim prawym brzegu Dniepru. Ciągnie się on pasem o długości 70 km i szerokości 1,5 km pomiędzy wsiami Stare Petrylce i Tripolje. W większych ilościach występuje również w nadkładzie mioceńskich złóż siarki w okolicy Jazowa, Niemirowa, Rozdola i Podorożnieńska. Tworzy tam bryłki wagi do 1500 g. W Polsce niewielkie ilości bursztynu ukraińskiego napotkano na Polesiu. Bursztyn ukraiński w mułowcu Wiek: Eocen Szkło, Ukraina. Kop. „Nowojaworowskaja” Wymiary: 144x79x37 mm Waga: 257,0 g Bursztyn ukraiński Wiek: Eocen Ukraina Wymiary: 31x16x9 mm Waga: 2,0 g . Bursztyn z Auvergne - kopalna żywica napotkana w Auvergne (Francja). Brak bliższych danych. . Bursztyn z Basenu Paryskiego - żywica kopalna występująca w łupkach bitumicznych wczesnego eocenu (ok. 45 mln lat) w departamencie Oise (Francja). Nie zawiera kwasu bursztynowego. Żółty, pomarańczowy. Występuje z uwęglonymi szczątkami drzew z rodzaju Aulacoxylon. . Bursztyn z Bitterfeldu - odmiana sukcynitu występująca w spągu głównego pokładu węgla brunatnego (wczesny miocen - ok. 22 mln lat) w kopalni odkrywkowej „Goitsche” (obecnie zatopiona) w okolicy Bitterfeld w rejonie Halle-Lipsk (Niemcy). Współwystępuje tam z glesytem, goitszytem i siegburgitem. Brązowy, brązowo-czerwony, brązowo-żółty. Zawiera inkluzje roślinne oraz zwierzęce (m. in. grzybiarkowatych, pająków, roztoczy i chrząszczy) często z doskonale zachowanymi organami wewnętrznymi. Bursztyn z Bitterfeldu Wiek: Miocen Bitterfeld, Niemcy kop. „Goitsche” Wymiary max 57-55x27 mm Waga: 189,3 g . Bursztyn z Borneo - kopalna żywica z grupy glessytu. Występuje w pokładach węgla brunatnego (środkowy miocen - 15-17 mln lat) eksploatowanych w stanie Sarawak w północnej części wyspy Borneo (Malezja). Brązowy, brązowo-żółty do brązowo-czerwonego, żółty w różnych odcieniach. Zawiera inkluzje roślinne i zwierzęce ale są one nieliczne. Bursztyn z Borneo Wiek: Miocen Saravak, Malezja (Borneo) Wymiary max 35x30x20 mm Waga: 9,4 g Dar Pana Penny Shimizu z Hopkins, Stany Zjednoczone Bursztyn z Borneo Wiek: Miocen Saravak, Malezja (Borneo) Wymiary: 28x23x15 mm Waga: 5,9 g . Bursztyn z Bornholmu - żywica kopalna napotkana w osadach jury (ok. 170 mln lat) na wyspie Bornholm (Dania). Rzadki. Jego drzewem macierzystym była prawdopodobnie prymitywna araukaria (Pagiophyllum). Bursztyn z Bornholmu Wiek: Jura Borholm, Dania Wymiary: 13x13x9 mm Waga: 0,8 g . Bursztyn z Cape York - kopalna żywica (być może odmiana glesytu). Podobny do bursztynu z Borneo. Występuje w osadach oligocenu (24-34 mln. lat) na wschodnim wybrzeżu półwyspu Cape York w Australii. Zawiera inkluzje węgla brunatnego, roślin, muchówek, motyli, niekiedy piór i sierści ssaków. Bursztyn z Cape York Wiek: Oligocen Cape York, Australia Wymiary: max 23x16x11 mm Waga: 7,4 g . Bursztyn z Chiapas (bursztyn meksykański) - odmiana retynitu występująca w osadach od późnego oligocenu do wczesnego miocenu (35-25 mln lat) w rejonie Simojovel w stanie Chiapas (Meksyk). Z wyglądu podobny do bursztynu dominikańskiego. Czerwony w różnych odcieniach, rzadziej jasnożółty, jasno-zielonawy a nawet prawie bezbarwny. W ultrafiolecie fluoryzuje zielono. Zawiera liczne doskonale zachowane inkluzje roślinne i zwierzęce. Powstawał w lasach liściastych (nie znaleziono w nim żadnych inkluzji roślin nagonasiennych). Jego drzewem macierzystym była jatoba (Hymenacea protera) z rzędu bobowców (Fabales). Bursztyn z Chiapas Wiek: Oligocen Simojovel, Meksyk (prow. Chiapas) Wymiary: 21x13x10 mm Waga: 2,2 g Bursztyn z Chiapas Wiek: Oligocen Simojovel, Meksyk (prow. Chiapas) Wymiary: 47x13x12 mm Waga: 3,6 g . Bursztyn z Ghine - żywica kopalna (być może wczesna odmiana bursztynu libańskiego) napotkana w osadach późnej jury w Ghine (Liban). Rzadki. Brak bliższych danych. . Bursztyn z Harzu - kopalna żywica napotkana w osadach kimerydu (ok. 155 mln lat) w kamieniołomie w górach Harzu (Niemcy). Zawiera milimetrowej wielkości inkluzje. . Bursztyn z Jutlandii - odmiana sukcynitu występująca w osadach paleogenu (ok. 56 mln lat) na Jutlandii (Dania). Bursztyn z Jutlandii Wiek: Paleogern Sæby, Dania (Jutlania) Wymiary: 28x16x10 mm Waga: 2,2 g . Bursztyn z Mo Clay - duża bryła kalafonii (238 kg) wyłowiona w pobliżu miejscowości Mo Clay na Gotlandii (Dania). Pochodziła prawdopodobnie z ładowni jakiegoś dawnego statku handlowego. . Bursztyn z New Jersey - kopalna żywica występująca w piaskach glaukonitowych formacji Raritan (turon - 84 mln lat) w pobliżu Sayreville w stanie New Jersey. Pozyskiwany w żwirowniach i licznych dzikich gliniankach. Tkwi w lignicie i wewnątrz towarzyszących mu konkrecji markasytu. Czerwony w różnych odcieniach, żółty. Zawiera inkluzje roślinne i zwierzęce. Bursztyn z New Jersey Wiek: Turon Sayreville, Stany Zjednoczone (New Jersey) Formacja Raritan Wymiary max 9x6x4 mm Waga: 0,7 g . Bursztyn z Tarnobrzegu - znacznie zasiarczona (do 5% S) kopalna żywica napotkana w iłach sarmatu zalegających w nadkładzie złoża siarki w rejonie Tarnobrzegu (Polska). . Bursztyn z Xixia - żywica kopalna występująca w zielonych mułowcach i szaro-czarnych piaskowcach późnej kredy (turon - około 86 mln. lat) w Xixia w prowincji Henan (Chiny). Ma barwę czerwoną, rzadziej jasno- lub ciemnożółtą. Zawiera inkluzje roślin, pyłku i roztoczy oraz pęcherzyki wody i powietrza. Bursztyn z Xixia (forma kropli) Wiek: Kreda Xixia, Chiny (prow. Henan) Wymiary: max 9x5x5 mm Waga: 0,8 g Bursztyn z Xixia Wiek: Kreda Xixia, Chiny (prow. Henan) Wymiary: 9x5x5 mm Waga: 5,1 g . Bursztyn z Zatoki Perskiej - odmiana rumenitu (niektóre źródła podają że kopalitu) napotkana w osadach wczesnej kredy w Zatoce Perskiej. Brak bliższych danych. . Cedaryt (bursztyn kanadyjski, chemawinit) - odmiana retynitu. Brązowo-miodowy, czerwono-żółty. Kruchy. Zawiera liczne inkluzje roślin (pyłek, nasiona, fragmenty pędów) i zwierząt, (owady, pająki, roztocze). Przypuszcza się że jego drzewem macierzystym były araukarie (Araucariaceae) ale badania inkluzji roślinnych nie potwierdziły na razie tej tezy. Na złożach pierwotnych występuje w warstwach lignitowych późnej kredy (kampan - około 75 mln lat) nad jeziorem Grassy w prowincji Alberta oraz w różnych miejscach w prowincji Saskatchewan (Kanada). Zbierany głównie na plażach na południowo–zachodnim brzegu jeziora Cedar w prowincji Manitoba (Kanada). Współwystępował tam z detrytusem roślinnym i kawałkami lignitu (obecnie plaże te zalane są przez wody zbiornika zaporowego). Tworzy okrągławe, z wierzchu zmatowiałe bryłki wielkości do 5 cm. Napotkany również w szarych, zwięzłych, bezwapnistych iłach formacji Lance (górny mastrycht) w Hanson Ranch koło New Castle w stanie Wyoming (Stany Zjednoczone). Do grupy cedarytu należy jelinit. Cedaryt Wiek: Kreda Cedar Lake, Kanada (Manitoba) Wymiary: max 8x6x4 mm Waga: 0,4 g Cedaryt Wiek: Kreda Grassy Lake, Kanada (Alberta) Wymiary: max 10x8x5 mm Waga: 0,3 g . Delatynit - żywica kopalna (być może odmiana rumenitu) napotkana w pobliżu Delatyna w Karpatach (Ukraina). Najnowsze badania wskazują na jego związki genetyczne ze schraufitem, symetytem i walchowitem. Prawdopodobnie nie ma natomiast nic wspólnego z sukcynitem. . Duxyt - mieszanina węglowodorów (driman, labdan, simonellit, reten itp.) z żywicą i woskiem pochodzenia roślinnego (Vavra R. 2004). Ciemnobrązowy. Nieprzezroczysty. Napotkany w pokładach węgla brunatnego (burdygał - ok. 20 mln lat) eksploatowanych dawniej w kopalni „Emeran” w Duchcov, (północne Czechy). Nowe znaleziska pochodzą z kopalni odkrywkowych „Doly Bilína” na północ od Bilíny oraz „Elly”, „Československé armády” i „Obránců míru” w okolicy Komořan koło Mostu w rejonie Ústi (Czechy). Tworzy krople i naskorupienia w szczelinach spękań zsylifikowanych pni głównie cypryśników (Taxodium dubium) z rodziny cypryśnikowatych (Taxodiaceae). Wypełnia również szczeliny spękań w twardym i zwartym, białym wapieniu pelitowym eksploatowanym w kamieniołomie „Doly Nástup” w Tušimicach koło Kadanu. Powstał w wyniku diagenezy pierwotnej żywicy roślinnej. Duxyt Cypryśnik - Taxodium dubium (fragment pnia) Syderyt Wiek: Burdygał Břežánky, Czechy Wymiary: 82x71x55 mm Waga: 230,0 g . Gedanit - odmiana retynitu (nie zawiera kwasu bursztynowego). Lekko żółtawy, niekiedy złotożółty, rzadko ciemniejszy. Przezroczysty. Zwietrzały jest pokryty cienką białą lub żółtawo-białą, porowatą korą. Kruchy. Zawiera liczne szczątki organiczne. Być może jego drzewem macierzystym był cypryśnik (Cupressospermum saxonicum). Występuje w złożach bursztynu bałtyckiego w okolicach Gdańska (Polska). Tworzy niewielkie bryłki o wygładzonej powierzchni. Gedanit Wiek: Eocen Gdańsk-Stogi, Polska Wymiary: max. 24x23x20 mm Waga: 10,2 g Gedanit Wiek: Eocen Gdańsk-Stogi, Polska Wymiary: max 30x18x15 mm Waga: 8,7 g . Gedano-sukcynit - odmiana retynitu zawierająca 2,2% kwasu bursztynowego. Występuje z bursztynem bałtyckim, beckerytem i stantienitem w złożach wtórnych (eocen) na półwyspie sambijskim (Rosja). . Glessyt - odmiana retynitu. Czerwono-brązowy do brązowego. Prawie nieprzezroczysty. Zawiera liczne mikroskopijne pory i inkluzje organiczne. Powstał z żywicy drzew liściastych. Być może jego drzewem macierzystym były osoczynowate (Burseraceae). Występuje z bursztynem, goitszytem i siegburgitem w złożach węgla brunatnego (miocen) eksploatowanych dawniej w kopalni odkrywkowej „Goitsche” w okolicy Bitterfeldu (Niemcy). Bogate wtórne nagromadzenia glessytu napotkano w osadach czwartorzędu na obszarze Łużyc (Niemcy). Do żywic kopalnych grupy glessytu należy mioceński bursztyn z Borneo. . Goitschyt - żywica kopalna występująca w złożach węgla brunatnego (miocen) eksploatowanych dawniej w kopalni odkrywkowej „Goitsche” w Bitterfeld i innych w Niemczech. Współwystępuje tam z bursztynem, glesytem i siegburgitem. Z wyglądu przypomina grudki wosku. . Guma arabska (arabic gum) - współczesna żywica wydzielana przez akację senegalską (Acacia senegal). Stanowi mieszaninę soli wapniowych, magnezowych i potasowych kwasów arabinowych oraz garbników, enzymów i cuktów. Bezbarwna, żółta do brunatnej. . Hachettyt - żywica kopalna (być może jest to odmiana kopalitu). Jasnożółty, przeświecający. Napotkany w Savigo koło Bolonii (Włochy). Dawniej pozyskiwany również w kopalniach w pobliżu Tydvil Merthyr w Walii (Wyspy Brytyjskie). . Iolandyt - żywica kopalna pochodząca ze stanu Oregon (Stany Zjednoczone). Czerwony. . Jaulingit - mieszanina węglowodorów (Vavra R. 2004) podobna do krancytu (nie zawsze jednak zawiera siarkę). Napotkany w Jauling koło Bad Vöslau w Karyntii (Austria). Występuje również w pokładach węgla brunatnego (eocen) w Eibiswald koło Wies w Styrii oraz St Stefan w Laventtal koło Wolsbergu i Köflach-Voitsberg koło Köflach (Austria). Czerwony. . Jelinit (kansasyt) - żywica kopalna z grupy cedarytu zawierająca niewielką ilość kwasu bursztynowego. Tworzy zaokrąglone, zwykle jednak spłaszczone i obłupane na krawędziach bryłki. Brązowy z różnych odcieniach, rzadko żółty. Zmętniały, pasiasty lub smużysty. Nieprzezroczysty do przeświecającego. W cienkich odłupkach przezroczysty. Połysk woskowy. Niekiedy pokryty cienką warstewką szarej kory. Bardzo kruchy. Przełam muszlowy do nierównego. W ultrafiolecie fluoryzuje niebieskozielono. Pali się kopcącym płomieniem wydzielając mocny żywiczny zapach. Matowieje pod wpływem eteru. Rozpuszczalny w zimnym chloroformie (38%). Nierozpuszczalny w acetonie. Zawiera liczne pęcherzyki powietrza i cieczy, inkluzje pirytu i lignitu oraz mikroinkluzje pyłku drzew iglastych, włóknistych bakterii, organizmów jednokomórkowych i innych. Jego drzewem macierzystym były araukarie (Araucariaceae). Napotkany w cienkich wkładkach lignitów w żółtawych iłach formacji Kiova (późny alb) odsłaniających się w podłożu klifu na brzegu rzeki Smoky Hils w hrabstwie Ellswood w Kansas (Stany Zjednoczone). Obecnie odsłonięcie to jest niedostępne z powodu spiętrzenia wód rzeki przez tamę zbiornika retencyjnego. . Keuperyt - żywica kopalna znajdowana w piaskowcach późnego triasu (ok. 200 mln lat) w Alpach w Szwajcarii. Przezroczysty, jasnożółty. Nie zawiera inkluzji. Występuje w niewielkich ilościach tworząc bryłki o średnicy do 3 cm. Jego drzewem macierzystym był Araucarioxylon z rodziny Protopinaceae. . Kiscellit - zasiarczona żywica kopalna podobna do sukcynitu, aikaitu i telegdytu. Na powierzchni brązowy. Wewnątrz oliwkowo-zielony. Rysa jasnożółta. Pali się dymiącym płomieniem wydzielając aromatyczny żywiczny zapach. W cienkich odłupkach przezroczysty. Napotkany w piaskowcach formacji Kiscellar Tegel (środkowy oligocen) w okolicy Budapesztu (Węgry). Współwystępował tam z uwęglonymi szczątkami drzew iglastych. . Kochenit - żywica kopalna napotkana w okolicy Kochental koło Telfs, Brandenberg koło Kramsach i Pertisau koło Jenbach w północnym Tyrolu (Austria). Brak bliższych danych. . Köflachit (keflachit) - żywica kopalna (być może odmiana retynitu) napotkana w okolicy Laukowitz koło Köflach w Styrii (Austria). Podobny do sukcynitu i jaulingitu. Czerwony, brązowy. . Kopale (animé, leguminocopalit, persian amber, perski bursztyn) - w miarę młode żywice kopalne występujące głównie w osadach czwartorzędowych. Bezbarwne, żółtawe, rzadziej pomarańczowe. Zwykle przezroczyste. Na powierzchni z powodu wietrzenia bywają przyciemnione. Potraktowane acetonem stają się lepkie na powierzchni. Bardziej miękkie niż bursztyn. Najczęściej zawierają liczne dobrze zachowane inkluzje roślinne i zwierzęce. Ich drzewem macierzystym była głównie jatoba (Hymenea) z rodziny strączkowych (Leguminosae). Do grupy kopali zalicza się: kopal afrykański, kopal japoński, kopal Kaurii, kopal kolumbijski i kopal madagaskarski. Znane również ze wschodnich Indii, Indonezji (wyspy Sumatra i Borneo) oraz Malezji i Filipin. . Kopal afrykański - kopalna żywica z grupy kopalu znajdowana w osadach czwartorzędu (ok. 100 tys. lat). Występuje w glebie do głębokości 1 m. Tworzy bryłki o wadze do 2 kg. Jego drzewem macierzystym była jatoba (Hymenea verucosa) z rodziny strączkowych (Leguminosae). Częściowo może jednak pochodzić również od od kopaiw (Copaifera) lub danieli (Daniellia). Pozyskiwany głównie na południowym krańcu Kenii ale znany także z wybrzeża Tanzanii, północnej części wybrzeża Mozambiku, Sierra Leone, Gabonu, Konga, Zanzibaru, Maroka i Izraela. . Kopal japoński - kopalna żywica napotkana w osadach plejstocenu (ok. 33 tys. lat) Ma właściwości pośrednie między młodymi żywicami kopalnymi i retynitem dlatego różne źródła uważają go albo kopal albo za za najmłodszy bursztyn. Napotkany podczas budowy autostrady w okolicy Mizunami w prefekturze Gifu. . Kopal Kauri (kauri gum) - kopalna żywica z grupy kopalu występująca w osadach plejstocenu (30-10 tys. lat). Nie zawiera kwasu bursztynowego. Jasnożółty, przezroczysty. Kruchy i łamliwy. Zawiera inkluzje owadów. Jego drzewem macierzystym jest soplica australijska (Agathis australis = Dammara australis) z rodziny araukariowatych (Araucariaceae). Obecnie drzewa te spotyka się jeszcze gdzie niegdzie w Australii. Są one objęte całkowitą ochroną. Pozyskiwany na północnym wybrzeżu Nowej Zelandii. Znany również z okolic Allendale w stanie Wiktoria w Australii. Kopal Kauri Wiek: Plejstocen Auckland, Nowa Zelandia (Wyspa Północna) Wymiary: max 54x45x28 mm Waga: 124,1 g . Kopal kolumbijski - kopalna żywica z grupy kopalu występująca w osadach czwartorzędu (600-400 lat). Bezbarwny, jasnożółty, pomarańczowo-żółty. Jego drzewem macierzystym była jatoba (Hymenea courbarii) z rodziny strączkowych (Leguminosae). Występuje od północnego Meksyku, poprzez Kostarykę, do południowej Brazylii w Ameryce Południowej. Pozyskiwany głównie w prowincji Santander w Kolumbi. Kopal kolumbijski z inkluzjami termitów Wiek: Plejstocen Formacja Santander, Kolumbia Wymiary: 121x90x71 mm Waga: 371 g . Kopal madagaskarski - kopalna żywica z grupy kopalu występująca w osadach czwartorzędu (60-50 lat). Jasnożółty. Zawiera liczne doskonale zachowane inkluzje roślinne i zwierzęce. Pozyskiwany na zachodnim wybrzeżu Madagaskaru. Kopal madagaskarski z inkluzjami mrówek, muchówek i roztoczy Wiek: Plejstocen Toamasina, Madagaskar (Tamatave) Wymiary: 53x44x19 mm Waga: 17,6 g Kopal madagaskarski z inkluzjami muchówek, mrówek i roztoczy Wiek: Plejstocen Toamasina, Madagaskar (Tamatave) Wymiary: 46x28x18 mm Waga: 11,4 g Kopal madagaskarski z inkluzją muchówki Wiek: Plejstocen Toamasina, Madagaskar (Tamatave) Wymiary: 43x23x26 mm Waga: 18,5 g Kopal madagaskarski z inkluzjami sierści zwierzęcej i muchówek Wiek: Plejstocen Toamasina, Madagaskar (Tamatave) Wymiary: 47x24x13 mm Waga: 5,9 g Kopal madagaskarski z inkluzjami muchówek i liścia Wiek: Plejstocen Toamasina, Madagaskar (Tamatave) Wymiary: 126x104x31 mm Waga: 156 g Kopal madagaskarski z inkluzją muchówki Wiek: Plejstocen Toamasina, Madagaskar (Tamatave) Wymiary: x mm Waga: x g Dar Pana Jarosława Kulika ze Zgierza . Kopal manila - współczesna żywica wydzielana przez z soplicę białą (Agathis alba = Agathis dammara) z rodziny araukariowatych (Araucariaceae). Pozyskiwany w Indonezji i na Filipinach. . Kopalit (copalin, copalit) - żywice kopalne wieku wczesno- lub późno-kredowego spotykane w osadowych formacjach skalnych południowo-zachodniej Europy. Jego drzewem macierzystym były araukarie (Araucariaceae). Najstarszy pojawia się w niewielkich ilościach w iłach wczesnej kredy (barias/walanżyn?) na wyspie Wight oraz w klifie w pobliżu miejscowości Hastings na południowo-wschodnim wybrzeżu Wysp Brytyjskich. Tworzy tam niewielkie okruchy, rzadziej większe bryłki wielkości do kilku cm. Brązowy w różnych odcieniach, rzadziej brązowo-czerwony i czerwony. Nieprzezroczysty, niekiedy przeświecający. Kopalit z wyspy Wright zawiera inkluzje owadów. Najbardziej znany pochodzi osadów formacji Nograro (apt) w okolicach Peniacerrada w Kantabrii (Alava, Hiszpania). Tworzy tam płaskie, soczewkowe skupienia w piaskowcach oraz nieregularne bryłki w czarnych iłach. Bardzo silnie spękany. Przezroczysty do przeświecającego. Zawiera inkluzje owadów o pociemniałych konturach. Nieco młodszy (alb) występuje we wkładkach węgla brunatnego w marglach eksploatowanych w kamieniołomach w okolicy Archingeay w regionie Charente Maritime (południowo-zachodnia Francja). Tworzy tam bryłki wielkości od kilku mm do 20 cm. Ciemno-brązowy, rzadko czerwony w różnych odcieniach i żółty. Nieprzezroczysty do przeświecającego. Zawiera liczne inkluzje (głównie stawonogów żyjących niegdyś w ściółce). Co ciekawe nie występują one w najbardziej przezroczystej czerwonej odmianie. Napotkany również (najprawdopodobniej na złożu wtórnym) w zalegających w nadkładzie piaskach cenomanu. Z osadów cenomanu pochodzi także kopalit znajdowany w okolicy Bezzonais, d'Ecommoy i Durtal w Basenie Paryskim oraz w okolicy Fouras w Akwitanii. Z turonu (ok. 90 mln lat) pochodzi bardzo rzadki kopalit spotykany w klifie na wybrzeżu Atlantyku w okolicy Caskais koło Lizbony (Portugalia). Ponadto wzmiankowany z niebieskich iłów w okolicy Highgate i Richmond w hrabstwie North London (przy potarciu wydziela aromatyczny zapach) oraz w okolicy Edynburga w Szkocji na Wyspach Brytyjskich. Niektóre źródła podają że odmianą kopalitu jest aikait, hachettyt i bursztyn z Zatoki Perskiej. Kopalit Wiek: Walanżyn Hastings, Wielka Brytania (East Sussex) Wymiary max 13x9x8 mm Waga: 0,7 g Kopalit Wiek: Walanżyn Hastings, Wielka Brytania (East Sussex) Wymiary max 11x7x5 mm Waga: 0,2 g Dar Pana Jamie Hiscocks z Bexhill, Wielka Brytania . Kopalit z Lunz - żywica kopalna napotkana w osadach późnego triasu (ok. 230 mln lat) w okolicy Lunz (Austria). Jego drzewem macierzystym był Araucarioxylon (Protopinaceae). . Krancyt (krantzit) - odmiana retynitu zawierająca 4-6% siarki. Żółty, przezroczysty lub biały, nieprzezroczysty. W stanie świeżym miękki, elastyczny i łatwo podzielny. Na powietrzu szybko twardnieje. Na zwietrzałej powierzchni pokryty różnej grubości brudnożółtą korą. Słabo rozpuszczalny w eterze (6%) i alkoholu (4%). Pali się intensywnie kopcącym płomieniem wydzielając ostry, drażniący zapach. Zawiera kuliste i owalne inkluzje gazowe. Występuje w mułkowatych piaskach eocenu zalegających w stropie pokładów węgla brunatnego eksploatowanych w kopalniach odkrywkowych w okolicy Förderstedtu (szczególnie w kopalni „Alexander”), Königsaue, Mücheln, Lattdorf, Bitterfeld i innych w Saksonii (Niemcy). Tworzy kuliste krople często ze szczelinami wysychania na powierzchni, rzadziej niewielkie fragmenty sopli. Najczęściej jednak występuje w postaci nieregularnych ostrokrawędzistych okruchów wielkości do 3 cm. Napotkany także w zawierających liczne fragmenty ksylitów piaszczystych osadach środkowego eocenu tworzących przewarstwienia w górnej grupie pokładów węgla brunatnego eksploatowanych w kopalniach odkrywkowych „Helmstedt”, „Treue” i „Schöningen” w okolicy Helmstedtu w Saksonii (Niemcy). . Mastic - współczesna żywica wydzielana przez pistacjowiec (Pistacia lentiscus). Zawiera 42% kwasów mastycynowych, około 50% żywicy beta, 2% olejków lotnych i około 5% innych składników. Żółtawy lub zielonawo-zółty, przezroczysty do przeświecającego. Kruchy, przełam muszlowy. Pozyskiwany na wyspie Chios w Grecji. . Middletonit - zbliżona do retynitu żywica kopalna napotkana w węglu kamiennym w okolicy Middletown koło Leeds w hrabstwie York (Wielka Brytania). . Mirra - współczesna wonna żywica wydzielana przez balsamowiec (Commiphora abyssinica). Pozyskiwana w Arabii Saudyjskiej i Turcji. . Muckit - odmiana retynitu napotkana przy eksploatacji węgla brunatnego (cenoman) w podziemnych kopalniach (sztolnie i szyby) w okolicy miejscowości Nová Ves (niem. Neudorf) koło Moravske Třebové na Morawach (Czechy). Występuje w dolnym pokładzie węgla brunatnego zalegającym pomiędzy czarnymi iłami w stropie i przepełnionymi uwęglonymi szczątkami roślin, czerwono-brązowymi piaskowcami w spągu. Pod pewnymi względami jest podobny do neudorfitu i walchowitu. Tworzy bryłki wielkości od 1 mm do 3 cm tkwiące w węglu. Żółty, jasnobrązowo-żółty. Nieprzezroczysty. Połysk szklisty. Częściowo rozpuszczalny w alkoholu (14%) i eterze (40%). Pali się jasnym płomieniem wydzielając zapach terpentyny. . Muntenit (munktenit) - odmiana rumenitu występująca w okolicy Olanesti w rejonie Valcea (Rumunia). Rzadki. . Neudorfit - żywica kopalna (być może odmiana retynitu) napotkana osadach późnej kredy (cenoman) na Morawach (Czechy). Występuje w cienkich wkładkach węgla brunatnego w czarnych iłołupkach ogniotrwałych i w górnym pokładzie niskowartościowego węgla brunatnego eksploatowanego w podziemnych kopalniach (sztolniami i szybami) w okolicy miejscowości Nová Ves (niem. Neudorf) koło Moravske Třebové. Pod pewnymi względami podobny do muckitu i walchowitu. Tworzy dość duże bryłki tkwiące w węglu od którego daje się jednak łatwo oddzielić. Zwykle blado-żółty. Połysk woskowy. Przełam muszlowy. Częściowo rozpuszczalny w eterze. Pali się intensywnym kopcącym płomieniem. W Polsce wzmiankowany z osadów santonu w okolicach Bolesławca na Dolnym Śląsku. Okaz obecnie nie prezentowany na ekspozycji. Neudorfit Wiek: Cenoman Nová Ves, Czechy wymiary: 55x53x30 mm waga: 77,0 g . Plaffeit - żywica kopalna występująca w piaskowcach fliszu (paleocen) na przedpolu Alp pomiędzy miejscowościami Gurnigel i La Berra, ok. 30 km na południowy zachód od Brna (Szwajcaria). Bardzo rzadki. W niewielkich ilościach znajdowany w kamieniołomach Roggeli koło Plasselb i Zollhaus ok. 3 km na południowy wschód od Plaffein koło Friburga , ok. 20 km na południowy zachód od Brna w Szwajcarii. Żółty. . Retynity (resinit, retinelit, rezynit) - grupa żywic kopalnych różnego wieku charakteryzujących się niską (0-3%) zawartością kwasu bursztynowego. Najnowsze badania wskazują że prawdopodobnie powstawały całkowicie w warunkach lądowych ewentualnie w słodkich wodach śródlądowych co znacznie wydłużyło proces ich polimeryzacji. Występują w pokładach węgla brunatnego w Friesdorf, Roisdorf i innych w Niemczech. W Polsce wzmiankowane z pokładów węgla brunatnego w Osieku Łużyckim, Olszynie koło Lubania Śląskiego, Skorogoszczy koło Niemodlina, Radomierzycach koło Zgorzelca i w okolicach Lwówka Śląskiego. Żywicę składem chemicznym bardzo podobną do retynitu napotkano także w soczewach węgla kamiennego odsłaniających się w klifie w pobliżu Tracey Bovey w hrabstwie Devonshire (Anglia) oraz w pokładach torfu w okolicy Bogbutter w Irlandii. Do grupy retynitów zalicza się m. in.: wczesno-kredowe burmit i bursztyn libański, późno-kredowy muckit, cenomańskie lub santońskie bursztyn z Tajmyru, neudorfit i walchowit, kampański cedaryt, eoceneńskie gedanit, gedano-sukcynit, krancyt i rosthornit, oligocenńskie bursztyn dominikański i bursztyn z Chiapas, mioceńskie ambryt, duxyt, glessyt i symetyt. Być może retynitami są również późno-kredowy bursztyn japoński oraz nieustalonego wieku köflachit i middletonit. Niektóre retynity posiadają cechy charakterystyczne dla rumenitu co może świadczyć że stanowiły one materiał wyjściowy do powstania tego typu żywic. . Rosthornit - odmiana retynitu występująca we wkładkach węgla w piaskowcach eocenu w Sonnberg koło Guttaring, ok. 4 km na NE od Althofen w Karyntii i w złożu węgla brunatnego w Eibiswald koło Wiess w Styrii (Austria). Brązowy do granatowo-czerwonego. Miękki. . Rumenity (romanit, roumanit, rumänit) - grupa żywic kopalnych charakteryzujących się średnią (poniżej 5%) zawartością kwasu bursztynowego i znacznym zasiarczeniem (powyżej 1%). Najnowsze badania wskazują na ich związki genetyczne z delatynitem, schraufitem, symetytem i walchowitem. Prawdopodobnie nie mają natomiast nic wspólnego z sukcynitami. Występują w osadach od wczesnej kredy (ok. 100 mln lat) do wczesnego oligocenu w południowo-wschodnich Karpatach. Powszechnie mówi się że mają barwę czarną w rzeczywistości jednak są ciemnoczerwone, brązowe, brązowo-czerwone, brązowo-zielone, brązowo-żółte, żółte, wyjątkowo niebieskawe. Czasem wykazują efektowną perłową opalizację. Zwykle znacznie spękane ale nie są kruche. Fluoryzują w ultrafiolecie. Zawierają inkluzje roślinne i zwierzęce. Ich drzewem macierzystym były prawdopodobnie bobowce (Fabales). Napotkane w osadach kredy w okolicy Sibiu w Karpatach (Rumunia). W większych ilościach pozyskiwane dawniej przy eksploatacji węgla brunatnego z piaskowców formacji Kliwa (oligocen) w podziemnych kopalniach w okolicy Colti koło Buzău na północny zachód od Budapesztu (Rumunia). Zawsze współwystępowały tam z uwęglonymi szczątkami drzew z gatunku Sequoixylon gypsaceum. Znane również z Munteni, Dobriża, Olteni i innych miejsc w Rumunii. W Polsce napotkane w osadach fliszu w rejonie Sanoka. Do grupy rumenitów zalicza się także cenomański aikait, albski burmit (Kosmowska-Ceramowicz B. 2004a), wczesno-kredowy bursztyn z Zatoki Perskiej, późno-kredowy bursztyn azerbejdżański, paleoceński bursztyn sachaliński, oligoceńskie almaszyt i muntenit. Być może rumenitami są również późno-kredowy schraufit, eoceński bursztyn chiński oraz nieznanego wieku delatynit i telegdyt. Odmiany: - Almaszyt (almachit, almascit, almaschit, almashit, almaşit) - dawna ale niekiedy jeszcze stosowana nazwa odmiany rumenitu. Zawiera kwas bursztynowy. Brązowo-czarny rzadko niebieskawo-zielony. Występuje we wkładkach węgla brunatnego w osadach oligocenu zalegających w dolinie rzeki Almaşu w rejonie Piatra-Neami (Rumunia). . Sandarach - współczesna żywica wydzielana przez jałowiec. Pozyskiwany w Północnej Afryce. . Schlierzerit - żywica kopalna napotkana w osadach kredy (dawniej sądzono że późnego triasu) w Bawarii (Niemcy). Występuje w niewielkich ilościach. Jasnożółty, przezroczysty. Zawiera inkluzje mikroorganiznów. Jego macierzystym drzewem był Araucarioxylon z rodziny Protopinaceae. . Schraufit - żywica kopalna (być może odmiana rumenitu). Najnowsze badania wskazują na jego związki genetyczne z delatynitem, symetytem i walchowitem. Prawdopodobnie nie ma natomiast nic wspólnego z sukcynitem. Czerwony, brązowo-czerwony. Napotkany we wkładkach węgla brunatnego w piaskowcach późnej kredy (cenoman) w Höflein i Kritzendorf, na północ od Klosterneuburga, oraz w Gablitz koło Purkersdorf (Austria). Występuje także z gagatem i lignitem w piaskowcach późnej kredy fliszu karpackiego w Wamma (Bukowina) na Ukrainie. Ponadto wzmiankowany z osadów późnej kredy na południowo-zachodnim wybrzeżu Grenlandii (Dania). Być może odmianą schraufitu jest także bursztyn napotkany w osadach wczesnej kredy (późny apt lub wczesny alb) eksploatowanych w kamieniołomie (obecnie rezerwat ścisły) w okolicy Grubach koło Gölling, ok. 30 km od Salzburga (Austria). Występuje tam w węglu brunatnym lub tkwi w uwęglonych szczątkach drzew macierzystych. Jasnobrązowy. Z wierzchu pokryty cienką szaro-czarną korą. . Siegburgit (zygburgit) - naturalny polistyren. Jasnożółty do brązowego. Niezbyt twardy (daje się łatwo rozpłaszczyć uderzeniem młotka). Przełam muszlowy. Pali się żółtym, bardzo kopcącym płomieniem wydzielając silnie drażniący, nieżywiczny zapach. Częściowo rozpuszczalny w eterze i alkoholu, natomiast prawie nierozpuszczalny w terpentynie. Bardzo rzadki. Napotkany w piaskowcach serii węglonośnej (oligocen) w okolicy Troisburga koło Siegburga (Niemcy). Tworzy tam nerkowate skupienia w których stanowi spoiwo brązowych, brązowo-czerwonych i różowych ziaren piasku. W skupieniach tych stanowi do 60% ich zawartości. W kopalni węgla brunatnego „Goitsche” w Bitterfeld (Niemcy) napotkany powyżej złoża węgla brunatnego. w ilastych, bezwapnistych, szaroczarnych piaskach z dużą ilością muskowitu i rozproszonego detrytusu roślinnego z przełomu oligocenu i miocenu Współwystępował tam z bursztynem, beckerytem, gedanitem, gedano-sukcynitem, glessytem, goitschitem oraz dwoma innymi czarnymi żywicami kopalnymi. Tworzył niewielkie nacieki, konkrecje lub nieregularne, ostrokrawędziste, okruchy na zwietrzałej powierzchni z poligonalnymi szczelinami wysychania. Brudnoszary. Niekiedy ma dobrze widoczną drewnopodobną strukturę utworzoną przez wiązki cienkich, bezbarwnych i przeświecających włókien okalające grubsze nieprzezroczyste ziarna o różnych rozmiarach i kształtach. Stanowi również lepiszcze (do 54,28%) drobnego piasku. Biało-beżowy do beżowo-brunatnego, ciemniejszy na zwietrzałej powierzchni bryłek. Jego drzewem macierzystym był przypuszczalnie ambrowiec (Liquidambar europaeum) z rodziny Hammamelidaceae którego szczątki i liście znaleziono w osadach w okolicy Siegburga. Zidentyfikowany również w okolicy Pemberton, w stanie Montana oraz w New Jersey (Stany Zjednoczone). . Stantienit - żywica kopalna spotykana w osadach eocenu na półwyspie sambijskim (Rosja). Współwystępuje tam z bursztynem bałtyckim, beckerytem i gedano-sukcynitem. Nie zawiera kwasu bursztynowego. Podobny do beckerytu ale bardziej kruchy. Ciemnobrązowy, brązowo-czarny. . Sukcynity (succinit, succin janue) - grupa żywic kopalnych charakteryzujących się wysoką zawartością kwasu bursztynowego (3-8%). Najnowsze badania wskazują że w przeciwieństwie do retynitów prawdopodobnie przez pewien czas przebywały w słonej wodzie co znacznie przyśpieszyło proces ich polimeryzacji. Występują na złożach wtórnych od eocenu do holocenu. Silnie spolimeryzowane, zwarte (łatwe do obróbki i polerowania). Amorficzne. Tworzą formy naciekowe, stalaktytowe, nerkowe, kuliste, kroplowe, skorupowe i impregnacyjne. Żółtawe, złocistożółte, miodowe, pomarańczowe, złocistopomarańczowe, żółtawobrunatne, brunatne, białe, rzadziej zielone, oliwkowozielone, czerwone, brunatno-czerwone, wyjątkowo niebieskawe, fioletowe i czarne. Przezroczyste do nieprzezroczystych. Połysk woskowy, żywiczny, niekiedy tłusty lub szklisty. Miękkie, strugalne. Nie wykazują łupliwości i podzielności. Przełam muszlowy lub schodkowy. Mają właściwości elektrostatyczne. Zawierają różnorakie inkluzje stałe (markasyt i inne związki żelaza, kwarc, minerały ilaste, grudki ziemi, szczątki organiczne), ciekłe (woda), gazowe (gazy gnilne i pęcherzyki powietrza). Te ostatnie występują niekiedy w takiej ilości że powodują zmętnienia a nawet całkowitą utratę przezroczystości bryłek sukcynitu. Do grupy sukcynitów zalicza się m. in.: paleogeńskie sukcynit chilijski i bursztyn z Jutlandii, eoceńskie amekit, bursztyn bałtycki i bursztyn ukraiński, mioceński bursztyn z Bitterfeldu oraz nieznanego wieku ambryt. Być może sukcynitami są również ambrosyn i beckeryt. . Sukcynit chilijski - odmiana sukcynitu znajdowana w osadach paleogenu w Chile. Brak bliższych danych. . Symetyt - odmiana retynitu występująca w osadach miocenu (20-10 mln lat) w dolinie rzeki Simeto w prowincji Katania na Sycylii oraz w wielu miejscach w pobliżu kopalni siarki Cesena w prowincji Emilia-Romania (Włochy). Nie zawiera kwasu bursztynowego. Najnowsze badania wskazują na jego związki genetyczne z delatynitem, schraufitem i walchowitem. Prawdopodobnie nie ma natomiast nic wspólnego z sukcynitem. Brązowy, czerwony w różnych odcieniach, rzadziej żółto-pomarańczowy, żółtawy, zielonawożółty, niebieskawy. Wykazuje wspaniałą opalescencję. W ultrafiolecie często fluoryzuje niebiesko. Czasami zawiera inkluzje. Za jego drzewo macierzyste uważa się osoczynowate (Burseraceae protium). Symetyt Wiek: Miocen Prow. Katania, Włochy (Sycylia) wymiary: x mm waga: x g . Telegdyt - żywica kopalna (być może odmiana rumenitu) występująca w węglu brunatnym z Száscsór w Transylwanii (Rumunia). Brak bliższych danych. . Trinkeryt - żywica kopalna napotkana na zboczu góry Bösenberg koło Gams oraz w dolinie Salzy w Styrii (Austria). Czerwono-brązowy. . Walchowit - odmiana retynitu napotkana we wkładkach węgla brunatnego w łupkach ogniotrwałych późnej kredy (cenoman) eksploatowanych w podziemnych kopalniach (sztolniami i szybami) w okolicy miejscowości Valchov koło Boskovic na Morawach (Czechy). Pod pewnymi względami podobny do muckitu i neudorfitu. Najnowsze badania wskazują na jego związki genetyczne z delatynitem, schraufitem i symetytem. Prawdopodobnie nie ma natomiast nic wspólnego z sukcynitem. Tworzy soczewki i bulaste skupienia. Żółtowoskowy w różnych odcieniach. Przełam muszlowy. Pali się bardzo kopcącym płomieniem. W Polsce podobną żywicę napotkano w osadach kredy w rejonie Bolesławiec–Lwówek Śląski. Walchowit Wiek: Cenoman Valchov, Czechy Wymiary: 68x48x37 mm Waga: 52,5 . Wheeleryt - żywica kopalna (być może odmiana retynitu) napotkana w złożach węgla brunatnego (kreda) w okolicy Nacimiento w Nowym Meksyku. Tworzy cienkie warstewki w węglu lub wypełnia szczeliny jego spękań. Brak bliższych danych. . Żywica dammarowa (damar, dammar, gum dammar) - współczesna żywica wydzielana przez pewne gatunki drzew. Pozyskiwana w Malezji i na wyspach Pacyfiku. Napotkana również w osadach czwartorzędu koło Melbourne w Australii. . Żywica olibanowa (frankincense, olibanum) - współczesna żywica wydzielana przez kadzidłowce (Boswellia). Pozyskiwana w Omanie, Jemenie i na północnych wybrzeżach Somalii. Obecnie rzadka z powodu znacznego przetrzebienia populacji kadzidłowców. BIBLIOGRAFIA HOCHSTETTER F. : New Zealand its physical geography, geology and natural history. Przekł. E. Sauter. Stuttgart : J. G. Cotta, 1867, S. 59. KOSMOWSKA-CERAMOWICZ B. : Infrared spectroscopy of burmite and Chinese carvings from the museums and private collections. Prace Muzeum Ziemi, 2004, T 47, S. 37-41. KRÜMBIEGEL G. : Duxyt - żywica kopalna?. Przegląd geologiczny, 2002, R. 50, Nr 3, S. 237-239, 271. SANDNER H. : Owady. Warszawa : PWN, 1989. VAVRA R. : Some „amber-like” organic minerals - a critical review of their chemistry and mineralogy. Prace Muzeum Ziemi, 2004, Nr 47, S. 10-20. Jeżeli chcesz szybko przejść do nadrzędnej strony kliknij poniższy interaktywny przycisk. UWAGA!!! Na czerwono oznaczono okazy które posiadają braki w opisach. Jeżeli możecie je uzupełnić lub jeżeli wykryjecie jakieś inne nie zauważone przeze mnie błędy proszę o informację. Za wszelkie konstruktywne uwagi z góry serdecznie dziękuję. W SUMIE OD ZAŁOŻENIA WITRYNY W 2005 ROKU ODWIEDZONO JĄ JUŻ RAZY
Coraz popularniejszym w Polsce sposobem spędzania wolnego czasu jest poszukiwanie skarbów wszelkiego rodzaju, często z użyciem wykrywacza metalu. Już ponad 150 tys. osób w kraju zajmuje się hobbystycznie detektorystyką. Złoża bursztynu bałtyckiego, które mają lub miały znaczenie przemysłowe, występują tylko w Rosji, Polsce, na Ukrainie i w Niemczech. Nazwy więc takie jak bursztyn bałtycki, bursztyn ukraiński i bursztyn saksoński (albo wymiennie bitterfeldzki) oznaczają ten sam rodzaj bursztynu, są niejako synonimami nazwy sukcynit. Złoża tego bursztynu należą do złóż wtórnych pochodzenia osadowego, co oznacza, że przed ich ostatecznym zdeponowaniem przeszły mniej lub bardziej odległy transport. O złożach bursztynu napisano bardzo dużo, a XVI-wieczne mapy utrwaliły też niemałą porcję wiedzy1. Dawna, dość dobrze znana literatura dotycząca badań poszukiwawczo-złożowych jest w większości niemieckojęzyczna. Ma to oczywisty związek z wieloletnią przynależnością największego złoża do Prus Wschodnich. Bursztynu dostarczały najpierw klify i połowy bursztynu na wielokilometrowym wybrzeżu Bałtyku, a następnie kopalnie na Półwyspie Sambijskim2. Polscy przyrodnicy nowożytni nie mieli tak łatwo dostępnych i licznych materiałów badawczych. Mniej znane są więc dawne opracowania badaczy polskich. Gabriel Rzączyński w XVIII wieku w swych dziełach rozróżnia bursztyn z Bałtyku (Succinu in Mari Balthica) i z nadbrzeży (Succinum in littoribus). Cytując starszą literaturę bądź własne spostrzeżenia, wymienił około 40 miejscowości – w tym około połowa między Gdańskiem a Kłajpedą – gdzie występował bursztyn. Również Stanisław Staszic, który w Polsce zyskał miano ojca geologii polskiej, wnosi znamienną wiadomość na temat wystąpień bursztynu w okolicy Radzynia i rzeki Tyśmienicy – jest to teren w pobliżu dziś udokumentowanego złoża delty Parczewskiej. Oryginalne bogate wiadomości o nagromadzeniach bursztynu zawarte są również w pierwszych polskich monografiach Jana Freyera i Józefa Haczewskiego3. W paleogenie Na północnym brzegu morza eoceńskiego W Chłapowie koło Gdańska jest złoże o znacznych zasobach w formie fragmentu bursztynonośnej delty hipotetycznej rzeki Eridan, dla której terenem źródłowym była Fennoskandia. Delta ta, dla której autorka w 2003 roku zaproponowała nazwę delty gdańskiej4 – od Karwi na zachodzie do nasady Półwyspu Sambijskiego na wschodzie – tworzyła się w dawnym płytkim morzu eoceńskim. Wody dorzecza Eridanu z bujnych lasów lądu Fennoskandii oprócz materiału skalnego – głazów, żwirów i piasków – znosiły o ileż bardziej miękkie żywice często tkwiące jeszcze w pniach drzew. Złoże sprzed milionów lat po stronie polskiej, porównywalne z największymi złożami na Sambii, powstało w morzu, którego północny brzeg przebiegał w rejonie Gdańska. Hipotetyczna rzeka Eridan i zarys jej bursztynonośnej delty Gdańskiej Zachodnia (polska) część delty gdańskiej została odkryta w 1983 r. trzema wierceniami w okolicy wsi Chłapowo. Bursztyn stwierdzono w każdym z odwiertów badawczych. Osady bursztynonośne w rejonie Chłapowa występują na głębokości 67,0 – 132,5 m, średnio 96,5 m. Badania profili wiertniczych z Chłapowa5 wskazują niezbicie, że ta część delty jest kontynuacją wschodniej (rosyjskiej) części eksploatowanej na Sambii. Różna jest głębokość ich zalegania; w okolicy Gdańska aż do Karwi złoże leży na głębokości około 90-120 m, co na razie wyklucza możliwość jego eksploatacji6. Bardziej intensywna sedymentacja w zachodniej (polskiej) części delty i większa głębokość zalegania niż w części wschodniej mogą wskazywać na brak równowagi (labilność) morskiego dna. Tektonika tego regionu, znana także z badań skał starszego podłoża, mogła umożliwić dużo późniejsze powstanie Zatoki Gdańskiej. Paleogeńskie osady bursztynonośne z środkowej części delty – po powstaniu Bałtyku – zostały ostatecznie w epoce lodowej całkowicie usunięte i lodowcami przeniesione na południe. Identyfikacja bursztynonośnej "niebieskiej ziemi"7 delty gdańskiej jest dziś możliwa za pomocą analizy minerałów ciężkich, które wyznaczają typowy dla tych osadów kompleks warstw z ziarnami epidotów. Osady takie wyróżnione zostały w profilach wielu wierceń w regionie gdańskim8. Bursztynonośny osad piaszczysto-ilasty jest poza tym rozpoznawalny także dzięki obecności w nim glaukonitu, który tworzy się w środowisku morskim. Wprawdzie glaukonit jest minerałem zielonym, to jednak wraz z osadem ilastym zwłaszcza suchym, daje zabarwienie niebieskawe. Wiek osadów bursztynonośnych w delcie gdańskiej w miarę postępu badań ulegał zmianom od wczesnego oligocenu do późnego eocenu (bartonu), a nawet wg badań opartych na datowaniu radiometrycznym do środkowego eocenu (lutetu)10. W polskiej części złoża w profilach trzech wierceń Chłapowo I-III oszacowano zasoby11 na 643 820 ton, przy czym w poszczególnych warstwach stwierdzono występowanie bursztynu od 132 do 5976,79 g/m3. Typowe w swych naturalnych formach i odmianach bryły bursztynu bałtyckiego ze złoża paleogeńskiego na Sambii: [a] forma powstała między płatami kory; [b] widoczne dwie płaskie powierzchnie (z góry i od dołu) i zarys trzeciej odpowiadające pierwotnie poziomowi płynnej żywicy; [c] forma powstała w szczelinie drzewa z naturalnym otworem po gałęzi. Na południowym brzegu morza paleogeńskiego Sukcynit, równie przydatny do obróbki jak ten z rejonu bałtyckiego, osadzał się także w osadach paleogeńskich wzdłuż południowego brzegu morza eoceńskiego. Znane są co najmniej dwie bursztynonośne delty: na terenie Polski delta Parczewa, a na terenie Polesia Wołyńskiego na Ukrainie delta Klesowa12. Zasoby złoża bursztynu w delcie Parczewa oszacowano na 6911 ton. Schemat osadzania bursztynu ukraińskiego wzdłuż południowego brzegu epikontynentalnego eoceńskiego basenu morskiego [1] delta Parczewa; [2] delta Klesowa Podobnie jak w rejonie bałtyckim osady z epidotem są wskaźnikiem pochodzenia żywic kopalnych z terenu Fennoskandii, tak osady z minerałami andaluzytu i turmalinu wskazują na tarczę ukraińską, jako terenu, z którego pochodzi bursztyn znajdowany w Górce Lubartowskiej, a na Ukrainie eksploatowany w Klesowie13. Bursztyn ukraiński (sukcynit) eksploatowany w Klesowie kontynuuje się jeszcze na terenie Białorusi w okolicy miejscowości Gatcza – Osowa. Otoczaki bursztynu ukraińskiego z rejonu Klesowa; Bursztyn ukraiński pokryty typową ciemną warstwą zwietrzałego bursztynu Złoże bursztynu w Bitterfeldzie Obszarem występowania sukcynitu w osadach młodszych niż bursztyn w rejonie Bałtyku i zachodniej Ukrainy jest rejon środkowych Niemiec. Złoże bursztynu w kopalni Goitsche w Bitterfeldzie powstało w zatoce morskiej na obszarze niecki turyńskiej na przełomie oligocenu z miocenem. Znoszone z południa z pobliskich lądów żywice osadzane były w ilastych bezwapnistych, szaroczarnych piaskach z dużą ilością muskowitu, rozproszonej substancji roślinnej i węgla brunatnego. Środowisko morskie dokumentuje nieliczny glaukonit i obecność morskiego planktonu. Osady bursztynonośne zalegają powyżej złoża węgla brunatnego. Wiadomości o złożu bursztynu, podobnie jak i innych surowcach paleogeńskich, były w czasach NRD trzymane w tajemnicy, co nie sprzyjało ich badaniom. Nie mniej uzyskaliśmy zgodę na wejście do kopalni w latach 80. XX wieku, a wyniki prowadzonych badań zostały opublikowane14. Dyskusje na temat genezy tego złoża ciągnęły się wiele lat, dziś prace z 2006 roku przynoszą satysfakcjonujące wyniki15. W kopalni węgla brunatnego Goitsche koło Bitterfeldu bursztyn zwany saksońskim (albo bitterfeldzkim) odkryto w 1974 roku. W 1990 r. metodę odkrywkową przerwano z uwagi na ogromne zapylenie okolicznych terenów i po zalaniu kopalni zastąpiono metodą wydobywania spod wody. Kopalnia działała do 1993, po czym ze względów ekonomicznych eksploatacja została zakończona. Zrekultywowana kopalnia bursztynu Goitsche (z pracy Troppa & Haferkorna, 2007) Roczne wydobycie bursztynu dochodziło do 50 ton. Surowiec z kopalni Goitsche zaopatrywał wytwórnię wyrobów bursztynu w Damgarten (koło Ribnitz), ale w czasach NRD wyroby nie posiadały etykiet stwierdzających pochodzenie surowca. Wśród surowca bursztynu bitterfeldzkiego nie zdarzały się tak duże bryły jak w rejonie bałtyckim albo na Ukrainie. Typowe dla bursztynu bitterfeldzkiego jest jego względnie szybkie tworzenie odmian wtórnych, polegające na zmianie barw z żółtych na żółtoczerwone. Naciekowe formy bursztynu bitterfeldzkiego Nagromadzenia w osadach plejstoceńskich Rozprzestrzenienie osadów bursztynonośnych, które od neolitu podlegają ciągłej eksploatacji, dotyczy przeważnie znalezisk w osadach najmłodszych: plejstoceńskich i holoceńskich, które określamy złożami rozsypiskowymi. Złoża te (z uwagi na mniejsze zasoby często nazywamy nagromadzeniami) mają prosty związek z opisanymi wyżej złożami, polegający na przeniesieniu na południe (redepozycji) starszych, paleogeńskich złóż bursztynu sprzed co najmniej 40 milionów lat. Do największego zniszczenia złoża paleogeńskiego doszło w czwartorzędzie, w epoce lodowcowej. Kolejne zlodowacenia erodowały coraz starsze warstwy i przenosiły je w porządku odwrotnym. Największe zagęszczenie bursztynu wydaje się być w osadach najmłodszego zlodowacenia bałtyckiego. Opracowane w niektórych krajach Europy mapy występowania bursztynu16 dały obraz może daleki od prawdy, ale wskazujący na zdumiewająco szerokie rozprzestrzenienie bursztynu w czwartorzędzie. Na terenie Polski na bursztyn natrafiono co najmniej 740 razy17. Przeciwstawiając małą gęstość, małą twardość, a także różną wielkość bursztynu warunkom transportu, zmianom klimatu i obcowaniu w towarzystwie głazów i gruboziarnistych osadów piaszczysto-żwirowych, zdumiewa ich obecność na znacznych odległościach od terenu źródłowego (terenu alimentacji), jakim była w plejstocenie delta gdańska. Bursztyn przenoszony był transportem lodowcowym, rzeczno-lodowcowym i rzecznym na południe na znaczne obszary Europy. Przenoszenie bursztynu odbywało się w dwojaki sposób. 1. Całe pakiety niebieskiej ziemi o nienaruszonej strukturze transportowane były na znaczne odległości jako tak zwane kry wtopione w lodowiec. W Polsce kry stwierdzono w Zielnowie koło Grudziądza i w Możdżanowie koło Ustki. W Zielnowie koło Grudziądza18 bursztyn występował w znacznych ilościach i był miejscem pozyskiwania surowca w niewielkiej kopalni odkrywkowej. Znajdowane były pojedyncze kawałki wielkości od kilku do 15 cm. O kopalniach w Możdżanowie wspominały już kroniki z końca XVIII wieku. Eksploatacja bursztynu prowadzona była za pomocą szybów do głębokości około 22 m. Kopalnia w Możdżanowie nie wytrzymała jednak konkurencji z rozbudowującym się kopalnictwem na Sambii. Złożem w Możdżanowie zainteresowano się ponownie w 1957 r., a następnie w latach 70. XX wieku. Dokumentacja złoża pozwoliła ustalić głębokość najbogatszej warstwy średnio na 11 m (5,45 – 17,5 m) i średnią miąższość 1,7 m (0,15 – 3,4 m). Zasoby obliczono na około 20 ton ( kg)19. Nie zostały dostatecznie zbadane osady z bursztynem w miejscowości Ugoszcz, pow. Bytów, gdzie na przełomie XVIII i XIX w. kopalnictwo bursztynu było rozwinięte na dużą skalę. Kopalnie istniały przez około 20 lat. Kopano na głębokości 12 – 15 m, a nawet do 27,5 2. Drugi sposób przemieszczania bursztynu to transport w rozproszeniu, jako czasem bardzo dobrze obtoczone bursztynowe otoczaki w glinach zwałowych, w żwirach wodno-lodowcowych, bądź jako ziarna bursztynu w piaskach plejstoceńskich. Bursztynowe otoczaki, podobnie jak obtoczone mniejsze lub większe otoczaki skał skandynawskich, geolodzy nazywają narzutniakami. Bursztynowy otoczak zwany chlebkiem (3,25 kg) ze żwirowni koło Żarnowca. Ze zb. prywatnych. Fot. J. Kupryjanowicz; Otoczak zwany głową Jednym z miejsc gromadzenia bursztynu były stożki sandrowe powstające przed czołem lądolodu, akumulowane przez wody wypływające z tuneli w lodzie lub pod lodem. Jednym z takich stożków jest sandr kurpiowski (w dorzeczu środkowej Narwi), który poza tym, że zgromadził w swych osadach bursztyn, wpłynął również na dzisiejszą rzeźbę terenu, a zwłaszcza na rozwój sieci rzecznej, która w następnej epoce - w holocenie - przejęła rolę cieków wodno-lodowcowych i przemywając osady sandrowe, w dalszym ciągu przyczyniała się do segregacji materiałów okruchowych i wypłukiwania bryłek bursztynu jako otoczaków najlżejszych21. Już w XVII wieku poeta Maciej Kazimierz Sarbiewski pisał: "Tę rzekę szczęśliwą Narew niech pieśni okryją. Nasi chłopcy i dziewczęta, gdy będą szukać świecących kamieni i łzy bursztynu zbierać rozognione......" Wydobywanie bursztynu na terenie Królestwa Polskiego zapoczątkował w 1796 roku Wolgram de Voza właśnie na sandrze kurpiowskim w miejscowości Wołkowe, czyniąc poszukiwania w okolicznych lasach. Drugim terenem bogatym w bursztyn w osadach "narzuconych" przez lodowce, bądź rzeki z nich wypływające były Bory Tucholskie i Pojezierze Kaszubskie. W dorzeczu Brdy i Wdy bursztyn występował płytko pod powierzchnią, albo głębiej do 6 m, w bardzo dużych ilościach. W latach 1835-1865 w niektórych kopalniach pracowało dziennie do 200 pracowników. Na Pojezierzu Kaszubskim eksploatację prowadzono już w X wieku na Bursztynowej Górze (105 m dziś rezerwat przyrody o powierzchni 5,03 ha) w żwirach, piaskach i glinach morenowych w prymitywnych kopalniach odkrywkowych. Ślady w formie lejów o średnicy (największy) do 40 m i głębokości do 15 m pozostały do dziś22. Bursztyn na holoceńskich plażach Kolejne przenoszenie bursztynu - tym razem już nie tylko ze starych osadów paleogeńskich, ale i plejstoceńskich polodowcowych - związana była z powstaniem i rozwojem Bałtyku i do dziś trwającymi procesami sedymentacji brzegowej. Niewątpliwie najwcześniej były, a dziś są najlepiej znane człowiekowi wystąpienia bursztynu na plażach, najliczniejsze po dużych sztormach. Stąd wśród ludzi niewiele wiedzących o dziejach bursztynu istnieje mylne przekonanie o jego związku genetycznym z młodym, mniej niż 10 tysięcy lat liczącym Bałtykiem. Osady bursztynonośne pochodzą szczególnie z okresu zmian zasięgu brzegu morza litorinowego (transgresji a następnie regresji), które poprzedzało obecny Bałtyk. Przykryte są osadami wydmowymi. Najbogatsza, 8-metrowa warstwa z cienkimi warstewkami torfu (osadzona około 7000-4300 lat temu) występuje na głębokości 14 m26. Są to piaski przepełnione substancją roślinną, która podczas falowania sprzyjała zatrzymywaniu się bursztynu i uniemożliwiała jego odpływ. Kiedy dawną plażę pokrywać zaczęła wydma, bursztyn znalazł się w szczególnych warunkach (starają się je naśladować wytwórcy biżuterii, stosując metody oparte na wysokiej temperaturze i ciśnieniu, aby uzyskać ciekawsze od pierwotnych odmiany). Wygrzewane w gorącym piasku, moczone w deszczu nabierały intensywniejszych wtórnych barw aż do czerwonych włącznie. A powierzchnia pokrywała się grubą warstwą zwietrzałego bursztynu. Bursztyn wygrzany w wydmie pokrył się "kożuszkiem" zwietrzałego bursztynu Najstarsza metoda pozyskiwania bursztynu za pomocą kaszorków (siatek zamocowanych na długich drągach) jest również i dziś aktualna. W czasie wiosennych albo jesiennych sztormów z poławiania bursztynu na plażach np. w latach 1990 i 1991 uzyskano około 5 ton surowca rocznie. Na południowym pobrzeżu Bałtyku bursztyn osadzony w osadach holoceńskich jest od wielu lat eksploatowany (często nielegalnie) metodą hydrauliczno-otworową. Wypychany na powierzchnię piasek z bursztynem i kawałkami drewien i innych resztek roślinnych (detrytus organiczny) tworzy stożek napływowy, na którym ustawia się zastawki i wyłapuje bursztyn z detrytusem do siatki. Płukanie w roztworze soli kuchennej, odbywa się najczęściej od razu w pobliżu eksploatacji i oddziela bursztyn od osadu. Eksploatacja z osadów holoceńskich pokrywa nie więcej niż 15-17% (ok. 30 ton) ogólnego zapotrzebowania na surowiec, które w Polsce w 1995 wyniosło około 200 ton27. Historia pozyskiwania bursztynu w znacznych ilościach na południowych brzegach Bałtyku co najmniej od czasów kultury rzucewskiej (w neolicie: 1700- 2400 lat przed Chrystusem) świadczy o tym, że nagromadzenia tego surowca są odnawialne. Niestety nie dowiemy się, jakie były jego rzeczywiste zasoby w dnie Bałtyku, bowiem nigdy nie była prowadzona dokumentacja uzyskiwanego surowca. Rejestracja miejsc pojawiania się od lat bursztynu na plażach, jak choćby od zachodu poczynając w Wolinie, Darłówku, Jarosławcu, Ustce, Władysławowie, Sobieszewie i innych, wskazuje, że są to w przewadze abrazyjne odcinki dzisiejszego wybrzeża. Wyniki badań poszukiwawczych prowadzonych od 1970 roku w rejonie wybrzeża wskazują, że udokumentowano około 236 ton bursztynu, z czego 75% (=177 ton) stanowiły zasoby "Wisłoujścia". Ostatnio udokumentowane zostało złoże w Stegnach i Sztutowie28. Bursztyn w osadach holoceńskich w rejonie przybałtyckim ma w Polsce znaczenie przemysłowe. Badania więc muszą spełniać nie tylko wymogi stawiane badaniom podstawowym, ale także ukierunkować poszukiwania, których oczekuje liczna społeczność bursztynników. W muzeum w Malborku można zobaczyć najciekawsze okazy. – Brył cięższych niż 200-300 gramów zazwyczaj już się nie obrabia, takie okazy są cenne same w sobie. Półkilogramowa bryłka potrafi kosztować kilkadziesiąt tysięcy złotych – podkreśla dr Sobecka. Bursztyn już od dawna odgrywał ważną rolę w gospodarce regionu.

Emilia Sukertowa-Biedrowina, „Bursztyn na ziemi mazursko-warmińskiej”, Głos Olsztyński 1961, nr 78,310 Na łamach „Głosu Olsztyńskiego” nr 65/2910 ukazała się wiadomość pt. „Dzieci z Piasutna odkrywają bursztyn”. Pragnę tu zaznaczyć, że nie jest to przypadek odosobniony: na obszarach województwa olsztyńskiego oraz sąsiednich powiatów „mazurskich”: ełckiego, gołdapskiego i oleckiego, a w szczególności na Kurpiach, wydobywano bursztyn z dawien dawna nazywany „złotem północy” w znacznych ilościach, powstały tam nawet przemysł i sztuka burszyniarska, o czym obszernie pisał Adam Chętnik, założyciel muzeum regionalnego kurpiowskiego w Nowogrodzie nad Narwią. Na Mazurach przez całe pokolenie sznur „korali” bursztynowych był ozdobą kobiet i dziewcząt, a wedle starej piosenki mazurskiego poety ludowego, Samuela Bieżunia z Reszek w pow. ostródzkim, młody Mazur w niedzielę nosił „u koszuli bursztyn biały”. Możliwe zatem, że podobnie jak na Kurpiach rozwinął się przemysł bursztyniarski również na Mazurach. Geolog wschodnio-pruski Julius Schumann podaje, że w 1641 r. w okolicy Braniewa wydobywano tak dużo bursztynu, że kupcy płacili rocznie 400 dukatów czynszu dzierżawczego. Europejskiej sławy przyrodnik, Jerzy Andrzej Helwing, zwany przez współczesnych „pruskim Pliniuszem”, który urodził się, pracował i zmarł w Węgorzewie (1666-1748), w dziele cieszącym się wielką popularnością, wydrukowanym w 1717 roku, pt. Lithographia Angerburgica, wspominał, że fale Jeziora Węgorzewskiego wyrzucały w okolicy Sztynortu duże ilości bursztynu. W okolicy wsi Kal, po burzy, kawałki bursztynu pływały między sitowiem. W XVII wieku wydobywano w znacznej ilości złocisty „klejnot północy” we wsiach powiatu węgorzewskiego: Róg, Pieczarki, Rydzówka, Sołtmany, Żabinki. Helwing posiadł wspaniałą kolekcję bursztynów (w swoim muzeum w Węgorzewie), którą podziwiali uczeni i królowie, a Stanisław Leszczyński częściowo nabył ją w czasie swego pobytu w tym mieście. W Kanigowie pod Nidzicą wydobywano „jantar” około 1660 roku, a w Bartoszycach w roku 1666 wytrysło źródło, które wraz z wodą wyrzucało takie ilości bursztynu, że właściciele owej posesji dorobili się znacznej fortuny, jak to za Helwingiem podaje przyrodnik profesor uniwersytetu królewskiego, w swym dziele, wydanym w 1783 r. Według tegoż autora pod Piszem znaleziono niezwykłej piękności okaz bursztynu, przypominając w przekroju głowę białej kapusty. W 1811 r. natrafiono w Rozogach około Sczytna, w Wilamowie, w leśnictwach Pupy i Korpele na znaczne złoża bursztynu. Ludność miejscową oraz przybysze z okolic Chorzel i Myszyńca wszczęli rabunkową gospodarkę, która dopiero w latach 1813-1814 z nakazu władz pruskich ukrócono. Z ramienia rządu wydzierżawiono obszary, obfitujące w pokłady bursztynu, górnikiem z kopalni na wybrzeżu sambijskim za cenę 200 talarów rocznie. W mrągowskim powiecie natrafiono na pokłady skamieliny żywicznej, skoro władze z Gąbina poleciły landrantowi, czyli staroście Łysniewskiemu przypilnowanie wiercenia gruntów. We wsi Mojtyny, nad jeziorem na głębokości 2-3 stóp, dokopano się pokładu, w jakim spoczywa bursztyn oraz żył, które mogły doprowadzić do gniazd albo kotłów, gdzie bursztyn leży w dużych ilościach. W kierunku Starej Kiełbonki i Prusinowa natknięto się na żyły „białego północnego piasku z bursztynem o niebieskawym odcieniu i niebieskawego piasku, w którym czarny bursztyn tkwił w zmurszałych pniach iglastych drzew”, prawdopodobnie pinis succinifera, owej żywicodajnej, nieistniejącej dziś odmiany sosny. Geolog i paleontolog A. Tornqulst, profesor uniwersytetu królewieckiego, przyznaje, że „niebieska ziemia”, w której przeważnie na brzegu Bałtyku spoczywa bursztyn, została miejscami zawleczona w okresie czwartorzędowym przez lodowiec do południowych części b. Prus Wschodnich. W początkach XIX wieku pod Frydrychowem w mrągowskim powiecie znaleziono sztukę bursztynu, która ważyła 3 funty i 13 łutów. Dużą ilość buł bursztynowych znajdowano między Pieckami a Mikołajkami, nad jeziorem Węgoł, w okolicach Czaszkowa, Krymławek, Szklarni i Brejdyn. W 1824 r. pod Giżyckiem wydobyto sztukę ważącą 25 łutów, a pod Szczytnem natrafiono na pokłady jantaru. W tym samym czasie rybacy znad Jeziora Orzechowskiego wyławiali duże buły bursztynowe sieciami wraz z rybą. Zjechała komisja, przesłuchała przedstawicieli wiosek Orzechowa i Szczecinowa w pow. ełckim oraz wsi Czarnówko w pow. gołdapskim. W protokole komisji zaznaczono, że pośrodku jeziora znajduje się wyspa podwodna, o którą zahacza niewód i drze się. Ludność domagała się od władz spuszczenia wód tego jeziora i osuszenia, aby umożliwić eksploatowanie owej „bursztynowej skały”. W stronach tamtych z dawien dawna przetrwały nazwy „Bursztynowa Góra” i „Bursztynowa Toń”. W czterdziestych latach w wieku XIX w Rozogach natrafiono na znaczne złoża bursztynu. Za okaz ważący dwa kilogramy uzyskano 3600 marek. Tenuta dzierżawną za ową kopalnię wynosiła do marek. W 1864 roku Juliusz Schumann rodem z Morąga odbył wędrówkę geologiczną po „Starych Prusach” zamieścił artykuł sprawozdawczy o królewskich kopalniach bursztynu w miesięczniku królewskim. Autor zaznacza, że pokłady bursztynu rozpościerają się na obszarze 46 mil kwadratowych między Wielbarkiem, Piszem, Mikołajkami i Nawiadami, ciągną aż do Myszyńca, Ostrołęki i Przasnysza. Schumann był zdania, że bursztynu należało poszukiwać na południo-wschód od Wielbarka aż wzdłuż rzeczki Omulew oraz na południe od Pisza, gdzie natkną się na pokłady węgla brunatnego. Znaleziono bursztyn w Nawiadach podczas kopania studni w Gromlu, nie opodal Olsztynka, w Nidzicy, w Waplewie, pod Lidzbarkiem Warmińskim, pod Olsztynem i Małdytami w 1911 r. przy wierceniu studni w Bartągu na głębokości 25 m dokopano się bursztynu. W roku 1931 docent uniwerytetu wiedeńskiego kierownik chemicznego instytutu, swierdził, że w pow. szczycieńskim warstwy bursztynu na głębokości 1-3 metrów spoczywają w pokładach, które wahają się od 3-1 m grubości. Nad warstwą węgla brunatnego ziemia miejscami o zabarwieniu czarnym, tzw. „smoluchą”, zawiera bursztyn bez kory zwietrzałej. Anna Pęczewska "Złoto Północy. Opowieści o bursztynie", str. 84 - 87. Kopalnictwo jantaru na Sambii to czasy nowożytne. Nic więc dziwnego, że jego historia jest dość dobrze poznana. Inaczej ma się rzecz z kopaniem bursztynu nad Narwią. Są tam rzeczywiście znaczne - naturalnie w skali krajowej - zasoby tego minerału i na ogół łatwo dostępne. Wiadomo, że w neolicie wyrabiano tam i noszono bursztynowe naszyjniki. Kiedy zaczęto kopać jantar nad Narwią? Błąkają się w piśmiennictwie mało pewne wieści o kopalniach sprzed trzech tysięcy lat. Z. Mulicki, który opierał się przede wszystkim na przedwojennej literaturze niemieckiej, pisał w pierwszych latach po wojnie (Bursztyn-skarb Bałtyku. Warszawa 1951), że „w okolicach Myszyńca, Przasnysza i Ostrołęki nad Narwią wydobywano bursztyn z ziemi już na kilka stuleci przed naszą erą. Kopalnie też uważano za najstarsze na świecie”. Przypuszcza się, że funkcjonował wtedy szlak handlowy łączący Morze Czarne z Bałtykiem. Jeden z jego odcinków stanowił Bug. Jest zupełnie prawdopodobnie, że Grecy nabywali wtedy bursztyn nie tylko znad Bałtyku, ale i z dzisiejszych Kurpi. W każdym bądź razie - jeżeli nawet kopano tam bursztyn już przed naszą erą, to te płytkie jamy tylko przy bardzo dobrej woli można nazwać kopalniami... W późniejszym piśmiennictwie są wzmianki o kopaniu jantaru na Kurpiach od końca XVIII wieku. Umiano wyszukiwać tam na niskich, podmokłych gruntach. Doświadczeni poszukiwacze pobierali najpierw próbki ziemi z upatrzonego miejsca. W tym celu kopali nieduży dołek lub wyciągali grudkę ziemi za pomocą pewnego rodzaju sondy. Próbka mówiła im, czy warto tu wdzierać się w ziemię. Kopano jantar łopatami, specjalnymi motyczkami, żelaznymi durszlakami wybierano wzruszoną ziemię. W razie potrzeby pomagano sobie oskardami. Wydobywano bursztyn również z grzęzawisk, na przykład koło słynnej z bursztyniarstwa wsi Surowe nad rzeką Omulwią. Kopacze na Kurpiach często tworzyli spółki, zwane osmanami. W roku 1840 kopaniem bursztynu w dorzeczu Narwi trudniło się sześćdziesiąt przedsiębiorstw. Ich praca skończyła się po dwudziestu paru latach. Kopano jednak i później, jeszcze w bieżącym stuleciu, w całym dorzeczu środkowej Narwi. Stosunkowo wcześnie zaczęto kopać bursztyn na Mazurach; działał tu zapewne przykład pobliskiej Sambii. W XVII wieku wydobywano go koło Nidzicy. Pod Braniewem w tym samym mniej więcej czasie czynsz dzierżawny za prawo do eksploatacji wynosił rocznie czterysta dukatów - pokaźna wtedy kwota. W XVIII wieku ten „klejnot pruski” wydobywano z powodzeniem w powiecie węgorzewskim. W następnym stuleciu znaczne złoża jantaru znaleziono koło Szczytna. Miejscową ludność ogarnęła „gorączka złota”. Wydobywano cenny minerał na wyścigi, kto więcej, kto prędzej. A że zniszczenia?... Kto by na to wtedy zważał. Po paru latach tej rabunkowej eksploatacji wydzierżawili bursztynodajny teren górnicy z Sambii za dwieście talarów rocznie. Ówczesny talar równał się trzem markom w złocie. Nie była to wysoka opłata, gdyż w trzydzieści lat potem za kopalnie jantaru pod Rogozami płacono rocznie dwanaście tysięcy takichże marek. Znalezioną tam dwukilogramową bryłę sprzedano za 3666 marek w złocie. Najcenniejszy gatunek bursztynu, tak zwany „goły”, kopano w okolicach Szczytna na głębokości znajdowano niezmiernie rzadko występujący bursztyn niebieski. Kopalnie na Mazurach zlikwidowano przeszło sto lat temu, bowiem eksploatacja była już nieopłacalna. „Złoto Północy” kopano i na Pomorzu, równie Wschodnim. Obfituje w nie Wyżyna Gdańska. W tym przypadku można mówić o kopalniach. Tu bursztyn zalega znacznie głębiej niż na Mazurach czy Kurpiach. Trzeba kopać do dwudziestu metrów i głębiej, budując szyb zabezpieczony drewnianą konstrukcją. W Klukowie górnictwo bursztynowe zaczęło się na początku XVIII wieku. W tej właśnie miejscowości znaleziono bryłę o ciężarze prawie sześciu kilogramów. Od połowy tegoż stulecia kopano jantar w miejscowościach Dretyń i Trzcinno (koło Miastka w województwie Słupskim). W pierwszej z nich w ciągu jednej zimy wydobyto bursztynowego surowca za mniej więcej dziesięć tysięcy talarów. Pod koniec XVIII wieku znaleziono niezbyt głęboko zasoby bursztynu w Możdżanowie koło Słupska. Przy wydobywaniu pracowało około stu robotników. Corocznie sprzedawano surowca za prawie dwa tysiące talarów. Do tej miejscowości jeszcze powrócimy. Na Pomorzu kopano jantar i w wielu innych miejscowościach, były to jednak na ogół niewielkie znaleziska. Wykopywano jantar także dalej od Bałtyku. Na przykład w roku 1871 w okolicy Łucka (Poznańskie) pewien właściciel na swoim gruncie wydobył bursztynu za dziesięć tysięcy talarów. Były „kopalnie” jantaru na ziemi płockiej. Badał je i opisywał Haczewski (rok 1838). Wyspecjalizowani poszukiwacze wiedzieli dobrze, gdzie szukać cennego minerału, na jakim terenie i na jakiej głębokości. Gniazda bursztynowe nazwali ze swojska „ziomkami”. Podał to Połczyński w „Ziemianinie” (rok 1830). W XVIII-XIX wieku kopano bursztyn na Pomorzu, Kurpiach, Pojezierzu Mazurskim, w Poznańskiem, na Kujawach. Kopali właściciele gruntu, na którym znaleziono „siwą ziemię”. Było też wielu zamiłowanych poszukiwaczy i kopaczy jantaru. Po drugiej wojnie światowej uzyskaliśmy szerszy dostęp do Bałtyku. Część bursztynowego, choć nie najbogatszego, wybrzeża i dosyć zasobne w jantar ziemie przymorskie wróciły do Polski. Przez długie lata najważniejszym zadaniem była odbudowa kraju ze zniszczeń wojennych. Władze państwowe nie miały czasu zajmować się bursztynem. Tym bardziej, że do niedawna panowało nie oparte na niczym mniemanie, że jego zasoby są minimalne. Zbierał bursztyn, kto chciał. W oczach poety wygląda to tak: Połów bursztynów A bursztyny się zbiera, gdy wieje nord-west Wtedy trzeba świtaniem jak na grzyby leźć I boso, by uprzedzić tych, co w łóżkach leżą. Trzeba schylać się ciągle, aż zaboli kark I drewienkiem jak kura grzebać w żwiru treści. I po dnie jak płastuga spojrzeniem wśród alg Czołgać się, walcząc z falą, co chłosta i pieści. Potem usiąść na piasku, nogi zagiąć w łęg I z kieszeni ułowku na dłoń natrząść prężną I czoło ubrać w podziw, myśl ciepłą i lęk, Że siwe tysiąclecia w kamykach tych grzęzną. (Jan Baranowicz) Kopał też bursztyn, kto tylko miał gdzie. Wszak jantaru miało być w Polsce niewiele. Po cóż zabraniać? I rzeczywiście, początkowo sygnały o znalezieniu większych ilości tego półszlachetnego kamienia były rzadkie. Pierwsza zapewne, już parę lat po wojnie, była wieść z rozbudowanej właśnie głównej arterii Gdańsk-Gdynia. Podczas prac ziemnych na odcinku między Sopotem a Orłowem trafiał się bursztyn. Zbierali go tam, w sporych zresztą ilościach, wyłącznie zasiedziali na Wybrzeżu robotnicy. Przybysze z głębi kraju nie znali bursztynu w surowej postaci. Następny sygnał, tym razem o bardzo znacznych zasobach, nadszedł znad Narwi, krainy z dawien dawna słynącej z bursztynu. W Ostrołęce na początku lat pięćdziesiątych prowadzono wielkie roboty ziemne przy budowie elektrociepłowni. Kopano w wydmach piaszczystych tuż nad Narwią. Ujawniły się rzeczywiście duże ilości jantaru. Miejscowi ludzie, mający we krwi kopanie tego minerału, zaczęli go na własną rękę eksploatować. Pomagali im robotnicy zatrudnieni przy budowie ciepłowni, potem i przybysze z dalszych okolic, przywabieni szansą szybkiego wzbogacenia się. Max Toeppen, Historia Mazur, str. 37-38. Na Mazurach często spotykano bursztyn. Wiedział o tym już proboszcz Helwing na początku XVIII stulecia, wspomina bowiem o znaleziskach nad brzegami jeziora Mamry: w Dabrówce Małej, Rydzówce, Sołtmanach, Żabinkach, Pieczarkach, Rogu. W późniejszych czasach odkryto większe pokłady bursztynu na piaszczystej równinie pomiędzy Nidzicą, Szczytnem i Piszem, głównie koło Rozogów, i przez długie lata próbowano wydobywać go dla zarobku.

svi7Z.
  • g1tsvs35pp.pages.dev/156
  • g1tsvs35pp.pages.dev/127
  • g1tsvs35pp.pages.dev/159
  • g1tsvs35pp.pages.dev/198
  • g1tsvs35pp.pages.dev/210
  • g1tsvs35pp.pages.dev/160
  • g1tsvs35pp.pages.dev/93
  • g1tsvs35pp.pages.dev/55
  • g1tsvs35pp.pages.dev/372

    • gdzie występuje bursztyn w polsce mapa